ينجا قلعه رودخان است؛ قلعهاي كه شايد بزرگترين دژ دفاعي ايران در شمال كشور باشد. قلعه رودخان كه به «سكسار» و «قلعه حسامي» نيز شهرت دارد، با وسعتي بيش از 5/2هكتار و بارويي به طول يكهزار و 550متر، داراي 42برج و ديدهباني است. در اين ديوارهاي قطور، منافذ و تركشهايي براي ريختن مواد مذاب و تيراندازي نيز تعبيه شده است. در گذشته، چشمه آبي در داخل قلعه جاري بوده كه وقت محاصره، از آب آن استفاده ميشده است. اين چشمه پس از زلزله سال1369گيلان خشك شد. قلعه رودخان در فاصله 20كيلومتري جنوب غربي فومن و در ارتفاع بين 655 تا 715متري از سطح دريا، در بلندترين نقطه کوه قرار دارد.
براي رسيدن به قلعه، بايد از شهر فومن، روستاهاي گشت، كردمحله، گشت رودخان، سياهكش، سيدآباد و قلعهرودخان عبور كرد و بعد، از روستاي حيدرآلات تا قلعه كه حدود 5كيلومتر است را با پاي پياده طي كرد.
اين قلعه مهم تاريخي، مدتها تختگاه و مركز فرمانروايي گيلان بوده است. گفته ميشود اين بنا متعلق به دوره ساساني است كه طي حوادث و رويدادها، تخريب و در زمان حكومت سلجوقيان تجديد بنا شده. اين قلعه از پايگاههاي مبارزاتي اسماعيليان بوده كه تا دوره زنديه نيز مورد استفاده حكام و فرمانروايان محلي قرار ميگرفته و به نظر ميرسد پس از آن، ديگر مورد استفاده قرار نگرفته و متروك مانده است. اما از زمان دقيق احداث اين قلعه، در تاريخ نشاني يافت نميشود. با توجه به اينكه شهر فومن مدتي طولاني مركز حكومت گيلان (پس از خاندان اسحاقوند) بوده، اهميت قلعه بيش از پيش قابل توجه است. روايات نامعتبري هم از حضور ميرزاکوچکخان جنگلي به مدت 3سال در اين قلعه خبرميدهد.
در اسناد تاريخي پيش از قرن دهم هجري، نام و نشاني از قلعه ديده نميشود اما براي نخستينبار، الكساندر شودزكو - محقق لهستانيالاصل - كه در سال1830ميلادي هنگام تحقيق در گيلان متوجه اين قلعه شد، در يادداشتهايش موقعيت اين بنا را ثبت كرده است. وي درباره قلعه رودخان مينويسد: «دژي است بر بالاي كوهي در قسمت علياي رودخانهاي به همين نام. بام آن سنگي است و طرفين ورودي داراي دو برج دفاعي مستحكم هستند و روي كتيبه سردر ورودي آن حك شده كه اين قلعه براي نخستينبار، در سالهاي 918 تا 921هـ.ق براي سلطان حسامالدين بن اميره دباج بن امير علاءالدين اسحقي تجديدبنا شد. در سمت راست قلعه، رودخانهاي به همين نام قرار دارد كه از ارتفاعات سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال، در جريان است». کتيبه مذكور هماكنون در موزه گنجينه رشت نگهداري ميشود.
قلعه رودخان از دو بخش تشكيل شده است:
1 - ارگ يا شاهقلعه كه محل زندگي پادشاه و حرمسراي او را در خود جاي ميداده است.
2 - قورخانه يا محل فعاليتهاي نظاميو زندگي سربازان.
در قسمت شرقي قلعه رودخان، بناهايي مخروبه وجود دارد. در قسمت شمال و جنوب، ديوارهاي محصوركننده قلعه و برجهاي نگهباني در فواصل مختلف به چشم ميخورد. اتاقهاي هشتضلعي كه از آجر ساخته شده نيز هنوز بر فراز برجها ديده ميشود.
مساحت بخش شرقي، كمتر از بخش غربي است. بخش شرقي شامل 12ورودي، زندان، درِ اضطراري، حمام، آبريزگاه و همچنين چند واحد مسكوني ميشود. بخش غربي نيز 12ورودي، چشمه، حوض، آبانبار، سردخانه، حمام، آبريزگاه، شاهنشين و چند واحد مسكوني را شامل ميشود كه به وسيله برج و بارو محصور شده است.
ارگ كه دو طبقه دارد، در قسمت غربي اين بنا واقع شده و جنس آن از آجر است. قراولخانهها در قسمت شرقي به صورت دو طبقه با نورگيرها و روزنههاي متعددي که بر محيط اطراف مسلط است، قرار دارند.دورتادور ديوارها و برجها روزنههايي ديده ميشود که شيب آنها به بيرون قلعه است و براي ريختن مواد مذاب و تيراندازي تعبيه شدهاند.
در طول تاريخ قلعه، هيچگاه دشمن به آن نفوذ نکرده و نتوانسته آن را فتح کند که اين موضوع نشاندهنده مهارت معماران - چه از لحاظ علوم نظاميو چه از لحاظ معماري آن - است.
در بدو ورود و پديدارشدن قلعه، نظر هر بينندهاي متوجه دروازه عظيم بالا و برج باهيبت آن ميشود.
در طرفين دروازه، دو پايه بلند وجود دارد که محل استقرار محافظان قلعه بوده است. ورودي دروازه با 5سکو از جنس سنگ لاشه به ارتفاع 1متر ساخته شده است. آبانبار در بخش غربي و در 5متري و ارتفاع 3/6قوس جناغي از جنس سنگ به عرض 2متر پايينترين سطح قلعه به فاصله 140متري از دروازه ورودي به صورت هشت ضلعي که اندازه هر ضلع آن 2متر است.
بناي قلعه از سنگ و آجر ساخته شده و در بخشهاي آسيبپذير و حساس، از سنگ و ساروج استفاده شده و در بيشتر اتاقها، برجها و سقفهاي گنبديشکل آن، آجر و گچ به کار رفته است. اتفاق مهم، جالب و عجيبي که در راه رسيدن به اين دژ باشکوه توجه شما را جلب خواهد کرد، پلههاي سنگفرششدهاي است در بين آن بافت جنگلي با سبزهها و درختها و صداي پرندههايي که از فاصلهاي دور ميآيد. اين پلهها به وسيله ميراث فرهنگي گيلان ساختهشده است.