خرداد
کاربر فعال ادبیات
من خودم چیزی بجز شرم ندارم که بگم
عليرضا اسپهبد، نقاش آزادي و انسان ديروز در تهران براي هميشه خاموش شد. او با وجود خلق آثار بزرگي در همه اين سال ها که بي گمان در تاريخ هنر ايران بر صدر مي نشيند، سانسور شد. در سه دهه گذشته تنها يکي دو بار به او اجازه برگزاري نمايشگاه داده شد. هرگز براي تدريس در دانشگاه از او دعوت نشد و در سه سال اخير از فرط سانسور و تنهايي به غم غريبي دچار شد. غمي که سر انجام نقاش بزرگ آزادي را در پنجاه و پنج سالگي با مرگ پيوند داد.
مرگ در اوج
عليرضا اسپهبد، متولد ۲۲ آذر ۱۳۳۰ در تهران بود. او تحصيلات خود را در هنرستان هنرهاي زيباي پسران در سال 1350 به پايان برد و پس از آن به تحصيل در رشته گرافيك دانشكده هنرهاى تزئينى تهران مشغول و در سال ۱۳۵۴ قارغ التحصيل شد. اسپهبد هم چنين داراي فوق ليسانس هنر از دانشگاه گلد اسميت لندن بود.
برگزاري نمايشگاه هاي از نقاشي هايش با عنوان "کلاغ ها" در سال 1354، نام عليرضا اسپهبد را به عنوان يک نقاش مدرن و صاحب سبک تثبيت کرد، زماني که هنوز تنها 24 سال داشت.
اسپهبد فعاليت مطبوعاتي خود را از مجله تماشا و در دوران دانشجويي آغاز کرد و پس از آن در سال 57 که براي تحصيل در لندن حضور داشت به جمع همکاران مجله ايرانشهر به سر دبيري احمد شاملو پيوست که در آن هنگام در لندن منتشر مي شد. پس از بازگشت به ايران به دعوت احمد شاملو به عنوان طراح و گرافيست کتاب جمعه از فروردين 58 تا هنگام توقيف کتاب جمعه با او همکاري کرد.
پس از آن در سال هاي ده شصت اسپهبد علاوه بر طراحي برخي از مجلات به نقاشي نيز پرداخت. تصاوير برخي از نقاشي هاي او در آن دهه بر روي جلد مجلاتي چون آدينه، ايران فردا، صنعت حمل و نقل و برخي ديگر از ماهنامه هاي فرهنگي منتشر مي شد.
در شناسنامه کاري او شرکت در چندين نمايشگاه گروهى در سال هاي پيش از انقلاب و برگزارى نخستين نمايشگاه انفرادى در سال 54 ثبت است. در سال هاي 55 و 56 در دو دوره نمايشگاه سالانه بال سوئيس شرکت داشت و در سال 1356 نمايشگاه انفرادي آثارش در گالري بدفوردهاوس لندن برگزار شد. در سال هاي پس از انقلاب به عليرضا اسپهبد جزء دو مورد اجازه برگزاري نمايشگاه داده نشد.
در تمام اين سال ها اسپهبد زندگي خود را از طريق فروش تابلوهاي نقاشي، تدريس خصوصي نقاشي و طراحي روي جلد کتاب گذراند. طراحي روي جلد بيش از 140 عنوان کتاب، از آن جمله طرح هاي او روي آثار احمد شاملو، حاصل اين بخش از فعاليت هاي اسپهبد است.
در فاصله سال هاي 2001 تا 2003 پن آلمان براي سه سال متوالي چندين اثر عليرضا اسپهبد را به عنوان كارت پستال و پوستر نمايشگاه کتاب فرانکفورت در تيراژي ميليوني منتشر كرد.
در چند سال گذشته اسپهبد در تنگنا و تنهايي مطلق چه در خانه و بيرون از خانه قرار داشت، چنان که خود در گفتگويي در سال 83 گفت: "فعلاً مدت دو سال است كه زندگي ام از طريق آثارم تأمين نمي شود. پيش از اين خوب بود. چون مي توانستم نقاشيها را بفروشم، مقدمه اي براي يك كتاب مي نوشتم. طرح جلد چندين كتاب را مي ساختم، آرم مؤسسات تجاري را مي ساختم".
اسپهبد در همين سال ها بود که برخي از آثار بي همتايش چون "تيرباران شده" را خلق کرد، نقاشي حيرت انگيزي که در آن مردي نيم انسان ـ نيم اسب در حال گريستن در دستمالي سفيد و خونچکان است. اين نقاشي از جمله آثار شاخص هنري است که به ياد اعدام هاي سال 67 و همه آزادي خواهان اعدام شده خلق شده است. غير از اين اسپهبد يکي از معدود نقاشان ايراني است که آثار به هم پيوسته اي را نيز خلق کرده، که مجموعه "کلاغ ها" از جمله همين آثار است.
بي پروايي اسپهبد در خلق آثاري همواره متعهد به انسان و آزادي، فشارها را بر او افزايش داد. اين فشارها زماني به شکل تهديد، زماني به شکل کنترل و مراقبت و همواره به شکل حذف و سانسور در مورد عليرضا اسپهبد وجود داشتند. ناديده گرفتن او و آثار بزرگش حتا در سال هاي دوره اصلاحات نيز تداوم داشت. با اين همه عليرضا اسپهبد در تمام اين سال ها را در گالري کوچکش در خيابان دولت تهران و بعد از آن در خانه اش به نقاشي و خلق آثاري مشغول بود که بي گمان در تاريخ هنر معاصر ايران و جهان جايگاه شايسته اي خواهد داشت.
مرگ ناگهاني عليرضا اسپهبد در پنجاه و پنج سالگي جامعه هنري ايران را با بهت مواجه کرده است. محمود دولت‌آبادي، در واکنش به مرگ اسپهبد در گفت و گويي با خبرگزاري ايسنا گفت:"شايد او يكي از معدود نقاش‌هايي بود كه با ادبيات بيشتر سر و كار داشت". دولت آبادي همچنين با اشاره به انزواي اسپهبد که در شمار اجتماعي ترين نقاشان ايران بود، گفت:" اين اواخر اين فترت و انزواي عليرضا اسپهبد آن‌قدر شديد شده بود كه ما هم حتا كمتر يكديگر را مي‌ديديم. دلتنگي او از مجموعه‌ي جامعه‌ي هنر و مجموعه‌ي روابط حاكم بر فضاي هنرهاي تجسمي در كشور بود. با ما كه دوستان اهل قلمش بوديم، مشكلي نداشت؛لابد انتظار داشت جامعه‌ي هنرهاي تجسمي بيشتر به كارهايش توجه كنند". دولت آبادي از "تنهايي سنگيني" سخن گفته که اسپهبد طي دو سال گذشته در خانواده و جامعه تحمل مي‌كرد:"يكي دوبار كه با او صحبت كرده و سراغش را گرفتم كه چه مي‌كند، گفت: تنها نقاشي مي‌كشم".
عليرضا اسپهبد، در مقدمه تنها کتابي که از نقش هايش با گردآوري آيدين آغداشلو و مقدمه جواد مجابي منتشر شد و در بر گيرنده برخي از نقاشي هايش از سال 50 تا 76 است با اشاره تنگناهايي که برايش ايجاد کردند، جمله اي نوشته که دردي مشترک را فرياد مي زند: "من اين واقعيت را همچون تعهدى پذيرفته ام كه بى تفاوت و خنثى نمانم كه از نقاشى تنها زينت ديوار نسازم و همه توانايى هايم را صرفاً در نمايش توانمندى هدر ندهم. دلمشغولى من هميشه اين است؛ در جهانى كه آدمى در تلاش حماسى خود در كار خلق روابط انسانى، پاى برزمين استوار كرده است؛ هنر، اين والاترين شيوه زيست آدمى، چه براى من نقاش و چه براى شماى بيننده، چه دارد و چه خواهدداشت، اگر فريب بازى با فرم و ساختار و ابزار، آن را از هنرمند و انسان تهى كند".
يگانه فرزندش "بامداد" که در اين چند سال و همه آن سال ها شاهد رنج هاي عليرضا اسپهبد بوده، اکنون تنها مانده است. به تسلاي او مي بايست نوشت که عليرضا اسپهبد تنها بود و بزرگ و انسان. و از زبان عموي دلخسته اش احمد شاملو که:"خاطره اش تا جاودانِ جاويدان در گذرگاه ادوار داوري خواهد شد".
نقل از روز آنلاین به قلم شهرام رفيع زاده
عليرضا اسپهبد، نقاش آزادي و انسان ديروز در تهران براي هميشه خاموش شد. او با وجود خلق آثار بزرگي در همه اين سال ها که بي گمان در تاريخ هنر ايران بر صدر مي نشيند، سانسور شد. در سه دهه گذشته تنها يکي دو بار به او اجازه برگزاري نمايشگاه داده شد. هرگز براي تدريس در دانشگاه از او دعوت نشد و در سه سال اخير از فرط سانسور و تنهايي به غم غريبي دچار شد. غمي که سر انجام نقاش بزرگ آزادي را در پنجاه و پنج سالگي با مرگ پيوند داد.
مرگ در اوج
عليرضا اسپهبد، متولد ۲۲ آذر ۱۳۳۰ در تهران بود. او تحصيلات خود را در هنرستان هنرهاي زيباي پسران در سال 1350 به پايان برد و پس از آن به تحصيل در رشته گرافيك دانشكده هنرهاى تزئينى تهران مشغول و در سال ۱۳۵۴ قارغ التحصيل شد. اسپهبد هم چنين داراي فوق ليسانس هنر از دانشگاه گلد اسميت لندن بود.
برگزاري نمايشگاه هاي از نقاشي هايش با عنوان "کلاغ ها" در سال 1354، نام عليرضا اسپهبد را به عنوان يک نقاش مدرن و صاحب سبک تثبيت کرد، زماني که هنوز تنها 24 سال داشت.
اسپهبد فعاليت مطبوعاتي خود را از مجله تماشا و در دوران دانشجويي آغاز کرد و پس از آن در سال 57 که براي تحصيل در لندن حضور داشت به جمع همکاران مجله ايرانشهر به سر دبيري احمد شاملو پيوست که در آن هنگام در لندن منتشر مي شد. پس از بازگشت به ايران به دعوت احمد شاملو به عنوان طراح و گرافيست کتاب جمعه از فروردين 58 تا هنگام توقيف کتاب جمعه با او همکاري کرد.
پس از آن در سال هاي ده شصت اسپهبد علاوه بر طراحي برخي از مجلات به نقاشي نيز پرداخت. تصاوير برخي از نقاشي هاي او در آن دهه بر روي جلد مجلاتي چون آدينه، ايران فردا، صنعت حمل و نقل و برخي ديگر از ماهنامه هاي فرهنگي منتشر مي شد.
در شناسنامه کاري او شرکت در چندين نمايشگاه گروهى در سال هاي پيش از انقلاب و برگزارى نخستين نمايشگاه انفرادى در سال 54 ثبت است. در سال هاي 55 و 56 در دو دوره نمايشگاه سالانه بال سوئيس شرکت داشت و در سال 1356 نمايشگاه انفرادي آثارش در گالري بدفوردهاوس لندن برگزار شد. در سال هاي پس از انقلاب به عليرضا اسپهبد جزء دو مورد اجازه برگزاري نمايشگاه داده نشد.
در تمام اين سال ها اسپهبد زندگي خود را از طريق فروش تابلوهاي نقاشي، تدريس خصوصي نقاشي و طراحي روي جلد کتاب گذراند. طراحي روي جلد بيش از 140 عنوان کتاب، از آن جمله طرح هاي او روي آثار احمد شاملو، حاصل اين بخش از فعاليت هاي اسپهبد است.
در فاصله سال هاي 2001 تا 2003 پن آلمان براي سه سال متوالي چندين اثر عليرضا اسپهبد را به عنوان كارت پستال و پوستر نمايشگاه کتاب فرانکفورت در تيراژي ميليوني منتشر كرد.
در چند سال گذشته اسپهبد در تنگنا و تنهايي مطلق چه در خانه و بيرون از خانه قرار داشت، چنان که خود در گفتگويي در سال 83 گفت: "فعلاً مدت دو سال است كه زندگي ام از طريق آثارم تأمين نمي شود. پيش از اين خوب بود. چون مي توانستم نقاشيها را بفروشم، مقدمه اي براي يك كتاب مي نوشتم. طرح جلد چندين كتاب را مي ساختم، آرم مؤسسات تجاري را مي ساختم".
اسپهبد در همين سال ها بود که برخي از آثار بي همتايش چون "تيرباران شده" را خلق کرد، نقاشي حيرت انگيزي که در آن مردي نيم انسان ـ نيم اسب در حال گريستن در دستمالي سفيد و خونچکان است. اين نقاشي از جمله آثار شاخص هنري است که به ياد اعدام هاي سال 67 و همه آزادي خواهان اعدام شده خلق شده است. غير از اين اسپهبد يکي از معدود نقاشان ايراني است که آثار به هم پيوسته اي را نيز خلق کرده، که مجموعه "کلاغ ها" از جمله همين آثار است.
بي پروايي اسپهبد در خلق آثاري همواره متعهد به انسان و آزادي، فشارها را بر او افزايش داد. اين فشارها زماني به شکل تهديد، زماني به شکل کنترل و مراقبت و همواره به شکل حذف و سانسور در مورد عليرضا اسپهبد وجود داشتند. ناديده گرفتن او و آثار بزرگش حتا در سال هاي دوره اصلاحات نيز تداوم داشت. با اين همه عليرضا اسپهبد در تمام اين سال ها را در گالري کوچکش در خيابان دولت تهران و بعد از آن در خانه اش به نقاشي و خلق آثاري مشغول بود که بي گمان در تاريخ هنر معاصر ايران و جهان جايگاه شايسته اي خواهد داشت.
مرگ ناگهاني عليرضا اسپهبد در پنجاه و پنج سالگي جامعه هنري ايران را با بهت مواجه کرده است. محمود دولت‌آبادي، در واکنش به مرگ اسپهبد در گفت و گويي با خبرگزاري ايسنا گفت:"شايد او يكي از معدود نقاش‌هايي بود كه با ادبيات بيشتر سر و كار داشت". دولت آبادي همچنين با اشاره به انزواي اسپهبد که در شمار اجتماعي ترين نقاشان ايران بود، گفت:" اين اواخر اين فترت و انزواي عليرضا اسپهبد آن‌قدر شديد شده بود كه ما هم حتا كمتر يكديگر را مي‌ديديم. دلتنگي او از مجموعه‌ي جامعه‌ي هنر و مجموعه‌ي روابط حاكم بر فضاي هنرهاي تجسمي در كشور بود. با ما كه دوستان اهل قلمش بوديم، مشكلي نداشت؛لابد انتظار داشت جامعه‌ي هنرهاي تجسمي بيشتر به كارهايش توجه كنند". دولت آبادي از "تنهايي سنگيني" سخن گفته که اسپهبد طي دو سال گذشته در خانواده و جامعه تحمل مي‌كرد:"يكي دوبار كه با او صحبت كرده و سراغش را گرفتم كه چه مي‌كند، گفت: تنها نقاشي مي‌كشم".
عليرضا اسپهبد، در مقدمه تنها کتابي که از نقش هايش با گردآوري آيدين آغداشلو و مقدمه جواد مجابي منتشر شد و در بر گيرنده برخي از نقاشي هايش از سال 50 تا 76 است با اشاره تنگناهايي که برايش ايجاد کردند، جمله اي نوشته که دردي مشترک را فرياد مي زند: "من اين واقعيت را همچون تعهدى پذيرفته ام كه بى تفاوت و خنثى نمانم كه از نقاشى تنها زينت ديوار نسازم و همه توانايى هايم را صرفاً در نمايش توانمندى هدر ندهم. دلمشغولى من هميشه اين است؛ در جهانى كه آدمى در تلاش حماسى خود در كار خلق روابط انسانى، پاى برزمين استوار كرده است؛ هنر، اين والاترين شيوه زيست آدمى، چه براى من نقاش و چه براى شماى بيننده، چه دارد و چه خواهدداشت، اگر فريب بازى با فرم و ساختار و ابزار، آن را از هنرمند و انسان تهى كند".
يگانه فرزندش "بامداد" که در اين چند سال و همه آن سال ها شاهد رنج هاي عليرضا اسپهبد بوده، اکنون تنها مانده است. به تسلاي او مي بايست نوشت که عليرضا اسپهبد تنها بود و بزرگ و انسان. و از زبان عموي دلخسته اش احمد شاملو که:"خاطره اش تا جاودانِ جاويدان در گذرگاه ادوار داوري خواهد شد".
نقل از روز آنلاین به قلم شهرام رفيع زاده
