عبادتگاه ها همواره نقش مهم و اساسی در بازتاب تفکرات یک قوم ایفا کرده اند. مساجد مسلمانان، کلیساهای مسیحیان و کنیسه های یهودیان همه و همه خواستگاه عمیق ترین باورها و اعتقادات در میان پیروان خود بوده اند. پیروان آیین ها و مذاهب گوناگون تاریخ آیینی خود را در تبلور معماری عبادتگاه هایشان به رخ جهانیان می کشند. در این میان کلیسای وانک بازمانده ای تاریخی از کوچ ارامنه به ایران، یکی از بزرگترین و زیباترین کلیساهای ایران است. ساخت کلیسای جامع حدوداً در سال 1043 شمسی به پایان رسید. مجموعه ی کلیسای جامع شامل یک برج ناقوس که در سال 1081 شمسی ساخته شده است، دستگاه چاپ عکس و کتابخانه ای به قدمت134 سال می باشد. همچنین موزه ی کلیسای جامع در سال 1284 شمسی برای بازدید عموم بازگشایی شده است. با میهمان شو همراه باشید تا تاریخچه ای از کلیسای وانک را با هم مرور کنیم:
تاریخچه ی کلیسای وانک
بعد از جنگ های امپراتوری عثمانی، ارامنه به منظور یافتن یک زندگی جدید به ایران کوچ کردند. در آن زمان شاه عباس اول زمامدار حکومت صفویه بود. شاه عباس اول ده ها هزار ارمنی را در استانهای جنوبی رود ارس سکنی داد . او همچنین ارامنه ای را که از تهاجم عثمانی به نخجوان پناه برده بودند را به ایران آورد. نخجوان در قرن های 14 تا 18 میلادی خسارات زیادی را بابت جنگ های عثمانی متحمل شد. نهایتاً، در قرن 16 میلادی زمانیکه شاه عباس اول متوجه شد که امپراتوری عثمانی قصد دارد شهر نخجوان و شهرهای حومه آن را تحت فرمانروایی خود درآورد همه ی پیروان ادیان آن سرزمین ها اعم از مسلمانان، یهودیان و ارامنه را مجبور به ترک خانه و کاشانه شان کرد و همه آن ها را در ایران سکنی داد. سرانجام اینگونه بود که نخجوان تحت تسلط و فرمانروایی سلسله صفویه قرار گرفت . ارامنه ای که از نخجوان به ایران مهاجرت کرده بودند در پایتخت حکومت صفویه یعنی اصفهان ساکن شدند. آن ها محله ای در اصفهان را برای جمع شدن گروهی و محل زندگی خود انتخاب کردند. که بعد ها اسم آن را از به تأسی از سرزمین اصلی خود که اکنون در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است؛ جلفا نامگذاری کردند. ارامنه بعد از ورود به ایران و انتخاب اقامتگاهی در اصفهان، شروع به ساخت کلیساها و عبادتگاه هایی برای انجام شعائر مذهبی خود کردند.
اولین کلیسایی که در جلفا بنا نهاده شد کلیسای کوچکی بود که Amna Perkich نام داشت و همین کلیسای کوچک بود که بعدها تحت نظارت فردی به نام Archibshop David توسعه پیدا کرد و در زمان پادشاهی شاه عباس دوم این بنای کوچک تبدیل به کلیسای جامعی به عنوان کلیسای وانک شد.
معماری کلیسای وانک شاهکار تلفیقی از معماری ارمنی و ایرانی اسلامی
با ورود به تالار اصلی کلیسا درست جایی که برای عبادت روزهای یکشنبه اختصاص داده شده است تلفیقی از معماری و نقاشی است که بیشتر از هرچیز دیگری شما را مجذوب خواهد کرد. اولین نکته ای که ذهن گردشگران را به خود مشغول می کند این واقعیت است که معماری و نقاشی های کلیسا، شباهت چندانی به سایر کلیساهای مسیحی ندارد. علت این تفاوت را میتوان در مقارن بودن شروع ساخت این بنا با شکوفایی معماری اسلامی در سلسله ی صفویه دانست. آمیزه ای هنرمندانه از طاق ها و قوس هایی که تداعی کننده ی معماری ایرانی اسلامی است و نگاره هایی که بازتاب داستان های کتاب مقدس است.
نکته ی جالب توجه دیگر تفاوت در نوع ساخت و معماری به کار گرفته شده ی فضای بیرون و داخل کلیسا است به طوریکه فضای بیرونی کلیسا با آجرهایی ساده طراحی شده اند اما فضای داخلی کلیسا با انواع و اقسام متدهای روز طراحی آن زمان ساخته شده است.
تفاوت دیگر را میتوان از مواد به کار رفته در ساخت شالوده ی کلیسا پیدا کرد. ارامنه از دیر باز برای ساخت کلیساهای خود از سنگ به جای آجر استفاده می کرده اند. اما چرا سازندگان این عبادتگاه آداب و رسوم قدیمی خود را در بنای این سازه ی باشکوه دنبال نکردند ؟
برای پاسخ به این سوال باید سری به بنایی مشابه این عبادتگاه در اصفهان بزنیم. مواد به کار رفته در ساخت مسجد شیخ لطف اله که معاصر با کلیسای وانک می باشد میتواند ما را به جواب نزدیکتر کند. با اندک دقتی میتوان دریافت که با توجه به شرایط آب و هوایی حاکم بر اصفهان، معماران این شهر عموماً از کاشی و آجر برای ساخت بنا استفاده میکردند و استفاده از سنگ در آن زمان در میان معماران چندان رایج نبوده است. هوشمندی معماران طراح این بنا در آنجا به اوج خود میرسد که راه حل عدم وجود تشابه صد در صدی بین عبادتگاه مسیحیان و مسلمانان را در عدم استفاده از کاشی های مشهور اصفهان و جایگزینی کاشیکاری با استفاده از نقوش و خشت خام پیدا میکنند.
نگاره ها و نقاشی های نقش بسته بر دیواره های تالار کلیسای وانک
اولین و زیباترین خاطره ای که هر گردشگری از بازدید از تالار کلیسای وانک در ذهن دارد بدون شک نقاشی های داستان وار از کتاب مقدس و حضور رنگ های گرم در این نقاشی هاست. نقاشی های آب رنگی که همه جا خودنمایی میکنند . روی دیوار های آجری ، بر روی سقف ها ، روی ستون ها آن ها از همه طرف با زیبایی محسور کننده ای شما را احاطه کرده اند .
تصاویر واضحی از شکنجه ی خاطیان توسط فرشته ی سرخپوش " در کتاب مقدس به عنوان "کروب" از آن یاد میشود " که بال هایش را جمع کرده است توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. سقف بالای ورودی کلیسا مزین به مینیاتور هایی ست که درون مایه های از گل ها ی نازک و ظریف دارند . دو دیواره که به محراب کلیسا میپیوندند رازهایی را به تصویر کشیده اند. اگر خوب دقت کنید نقاشی هایی که بر روی این دیوارها نقش بسته است در قسمت بالایی و پایینی هرکدام روایتگر داستان متفاوتی است. نقاشی های بالایی داستان هایی از زندگی حضرت مسیح و شکنجه های ایشان را روایت میکند و قسمت پایینی دیوار ها شکنجه هایی که ارامنه در جنگ های عثمانی متحمل شده اند را به تصویر می کشد.
بعد از بازدید از تالار اصلی میتوانید به سایر بناهای این کلیسا سری بزنید.
چاپخانه ی قدیمی کلیسای وانک ردپایی از اولین حضور صنعت چاپ در ایران
اگر ردپای صنعت چاپ در کشورمان را بگیریم و به عقب برگردیم از اصفهان، جلفا، کلیسای وانک، چاپخانه ی کلیسای وانک، سر در خواهیم آورد. این چاپخانه درست پشت تالار اصلی کلیسا قرار گرفته است.
بعد از آنکه ارامنه در جلفا سکنی گزیدند، خلیفه ی وقت ارمنی ها برای سر و سامان دادن به مشکلات ارمنیانی که در کشور لهستان زندگی میکردند به این کشور سفر کرد. نتیجه ی این دیدار آگاهی یافتن این پیشوا از صنعت چاپ در اروپا بود. او به محض بازگشت به جلفا یکی از روحانیان را به منظور تحقیق روانه ی اروپا کرد. بعد از بازگشت این روحانی از اروپا، به دستور پیشوای ارمنی و خلیفه ی وقت صفویه و با کمک اطلاعاتی که کسب شده بود، اقدام به تهیه ی ادوات لازم برای راه اندازی چاپخانه ای در جلفا نمودند. تلاش ارامنه بعد از 17 ماه به ثمر نشست و کتاب " زبور داوود" اولین کتابی بود که در جلفا به چاپ رسید.
کتابخانه ی کلیسای وانک مهم ترین مرکز ارمنی شناسی ایران
کتابخانه در ضلع شمالی محوطه ی اصلی و در مجاورت موزه ی کلیسا واقع شده است و استفاده از این کتاب خانه برای گردشگران غیر امنی تنها با معرفی نامه امکان پذیر است.
موزه ی کلیسای وانک یادگار تاریخ ارامنه ی جلفا
درست در مجاورت ساختمان کتابخانه، موزه ی کلیسای وانک خود نمایی می کند. عمده آثاری که در موزه به چشم می خورد کتب قدیمی و نسخه های خطی از کتاب های مذهبی با درون مایه های اخلاقی و دینی است.
جنگ های عثمانی و مهاجرت عظیم ارامنه به ایران نتوانست نقش کتاب را در زندگی ارمنیان کمرنگ کند نتیجتاً با سختی فراوان کتاب هایی که در خانه هایشان نگهداری می کردند را با خود به جلفا آوردند. هرچند ارامنه بین سال های 1149 شمسی تا 1170 شمسی مورد فشار قرار گرفتند و مجبور به تبادل کتاب هابشان با اسلحه شدند اما بعد از بازگشت به شرایط طبیعی دوباره این موزه را با نسخه های خطی کتاب های مقدس نظیر تورات و انجیل و سایر کتاب های مذهبی مزین کردند.
تاریخچه ی کلیسای وانک
بعد از جنگ های امپراتوری عثمانی، ارامنه به منظور یافتن یک زندگی جدید به ایران کوچ کردند. در آن زمان شاه عباس اول زمامدار حکومت صفویه بود. شاه عباس اول ده ها هزار ارمنی را در استانهای جنوبی رود ارس سکنی داد . او همچنین ارامنه ای را که از تهاجم عثمانی به نخجوان پناه برده بودند را به ایران آورد. نخجوان در قرن های 14 تا 18 میلادی خسارات زیادی را بابت جنگ های عثمانی متحمل شد. نهایتاً، در قرن 16 میلادی زمانیکه شاه عباس اول متوجه شد که امپراتوری عثمانی قصد دارد شهر نخجوان و شهرهای حومه آن را تحت فرمانروایی خود درآورد همه ی پیروان ادیان آن سرزمین ها اعم از مسلمانان، یهودیان و ارامنه را مجبور به ترک خانه و کاشانه شان کرد و همه آن ها را در ایران سکنی داد. سرانجام اینگونه بود که نخجوان تحت تسلط و فرمانروایی سلسله صفویه قرار گرفت . ارامنه ای که از نخجوان به ایران مهاجرت کرده بودند در پایتخت حکومت صفویه یعنی اصفهان ساکن شدند. آن ها محله ای در اصفهان را برای جمع شدن گروهی و محل زندگی خود انتخاب کردند. که بعد ها اسم آن را از به تأسی از سرزمین اصلی خود که اکنون در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است؛ جلفا نامگذاری کردند. ارامنه بعد از ورود به ایران و انتخاب اقامتگاهی در اصفهان، شروع به ساخت کلیساها و عبادتگاه هایی برای انجام شعائر مذهبی خود کردند.
اولین کلیسایی که در جلفا بنا نهاده شد کلیسای کوچکی بود که Amna Perkich نام داشت و همین کلیسای کوچک بود که بعدها تحت نظارت فردی به نام Archibshop David توسعه پیدا کرد و در زمان پادشاهی شاه عباس دوم این بنای کوچک تبدیل به کلیسای جامعی به عنوان کلیسای وانک شد.
معماری کلیسای وانک شاهکار تلفیقی از معماری ارمنی و ایرانی اسلامی
با ورود به تالار اصلی کلیسا درست جایی که برای عبادت روزهای یکشنبه اختصاص داده شده است تلفیقی از معماری و نقاشی است که بیشتر از هرچیز دیگری شما را مجذوب خواهد کرد. اولین نکته ای که ذهن گردشگران را به خود مشغول می کند این واقعیت است که معماری و نقاشی های کلیسا، شباهت چندانی به سایر کلیساهای مسیحی ندارد. علت این تفاوت را میتوان در مقارن بودن شروع ساخت این بنا با شکوفایی معماری اسلامی در سلسله ی صفویه دانست. آمیزه ای هنرمندانه از طاق ها و قوس هایی که تداعی کننده ی معماری ایرانی اسلامی است و نگاره هایی که بازتاب داستان های کتاب مقدس است.
نکته ی جالب توجه دیگر تفاوت در نوع ساخت و معماری به کار گرفته شده ی فضای بیرون و داخل کلیسا است به طوریکه فضای بیرونی کلیسا با آجرهایی ساده طراحی شده اند اما فضای داخلی کلیسا با انواع و اقسام متدهای روز طراحی آن زمان ساخته شده است.
تفاوت دیگر را میتوان از مواد به کار رفته در ساخت شالوده ی کلیسا پیدا کرد. ارامنه از دیر باز برای ساخت کلیساهای خود از سنگ به جای آجر استفاده می کرده اند. اما چرا سازندگان این عبادتگاه آداب و رسوم قدیمی خود را در بنای این سازه ی باشکوه دنبال نکردند ؟
برای پاسخ به این سوال باید سری به بنایی مشابه این عبادتگاه در اصفهان بزنیم. مواد به کار رفته در ساخت مسجد شیخ لطف اله که معاصر با کلیسای وانک می باشد میتواند ما را به جواب نزدیکتر کند. با اندک دقتی میتوان دریافت که با توجه به شرایط آب و هوایی حاکم بر اصفهان، معماران این شهر عموماً از کاشی و آجر برای ساخت بنا استفاده میکردند و استفاده از سنگ در آن زمان در میان معماران چندان رایج نبوده است. هوشمندی معماران طراح این بنا در آنجا به اوج خود میرسد که راه حل عدم وجود تشابه صد در صدی بین عبادتگاه مسیحیان و مسلمانان را در عدم استفاده از کاشی های مشهور اصفهان و جایگزینی کاشیکاری با استفاده از نقوش و خشت خام پیدا میکنند.
نگاره ها و نقاشی های نقش بسته بر دیواره های تالار کلیسای وانک
اولین و زیباترین خاطره ای که هر گردشگری از بازدید از تالار کلیسای وانک در ذهن دارد بدون شک نقاشی های داستان وار از کتاب مقدس و حضور رنگ های گرم در این نقاشی هاست. نقاشی های آب رنگی که همه جا خودنمایی میکنند . روی دیوار های آجری ، بر روی سقف ها ، روی ستون ها آن ها از همه طرف با زیبایی محسور کننده ای شما را احاطه کرده اند .
تصاویر واضحی از شکنجه ی خاطیان توسط فرشته ی سرخپوش " در کتاب مقدس به عنوان "کروب" از آن یاد میشود " که بال هایش را جمع کرده است توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. سقف بالای ورودی کلیسا مزین به مینیاتور هایی ست که درون مایه های از گل ها ی نازک و ظریف دارند . دو دیواره که به محراب کلیسا میپیوندند رازهایی را به تصویر کشیده اند. اگر خوب دقت کنید نقاشی هایی که بر روی این دیوارها نقش بسته است در قسمت بالایی و پایینی هرکدام روایتگر داستان متفاوتی است. نقاشی های بالایی داستان هایی از زندگی حضرت مسیح و شکنجه های ایشان را روایت میکند و قسمت پایینی دیوار ها شکنجه هایی که ارامنه در جنگ های عثمانی متحمل شده اند را به تصویر می کشد.
بعد از بازدید از تالار اصلی میتوانید به سایر بناهای این کلیسا سری بزنید.
چاپخانه ی قدیمی کلیسای وانک ردپایی از اولین حضور صنعت چاپ در ایران
اگر ردپای صنعت چاپ در کشورمان را بگیریم و به عقب برگردیم از اصفهان، جلفا، کلیسای وانک، چاپخانه ی کلیسای وانک، سر در خواهیم آورد. این چاپخانه درست پشت تالار اصلی کلیسا قرار گرفته است.
بعد از آنکه ارامنه در جلفا سکنی گزیدند، خلیفه ی وقت ارمنی ها برای سر و سامان دادن به مشکلات ارمنیانی که در کشور لهستان زندگی میکردند به این کشور سفر کرد. نتیجه ی این دیدار آگاهی یافتن این پیشوا از صنعت چاپ در اروپا بود. او به محض بازگشت به جلفا یکی از روحانیان را به منظور تحقیق روانه ی اروپا کرد. بعد از بازگشت این روحانی از اروپا، به دستور پیشوای ارمنی و خلیفه ی وقت صفویه و با کمک اطلاعاتی که کسب شده بود، اقدام به تهیه ی ادوات لازم برای راه اندازی چاپخانه ای در جلفا نمودند. تلاش ارامنه بعد از 17 ماه به ثمر نشست و کتاب " زبور داوود" اولین کتابی بود که در جلفا به چاپ رسید.
کتابخانه ی کلیسای وانک مهم ترین مرکز ارمنی شناسی ایران
کتابخانه در ضلع شمالی محوطه ی اصلی و در مجاورت موزه ی کلیسا واقع شده است و استفاده از این کتاب خانه برای گردشگران غیر امنی تنها با معرفی نامه امکان پذیر است.
موزه ی کلیسای وانک یادگار تاریخ ارامنه ی جلفا
درست در مجاورت ساختمان کتابخانه، موزه ی کلیسای وانک خود نمایی می کند. عمده آثاری که در موزه به چشم می خورد کتب قدیمی و نسخه های خطی از کتاب های مذهبی با درون مایه های اخلاقی و دینی است.
جنگ های عثمانی و مهاجرت عظیم ارامنه به ایران نتوانست نقش کتاب را در زندگی ارمنیان کمرنگ کند نتیجتاً با سختی فراوان کتاب هایی که در خانه هایشان نگهداری می کردند را با خود به جلفا آوردند. هرچند ارامنه بین سال های 1149 شمسی تا 1170 شمسی مورد فشار قرار گرفتند و مجبور به تبادل کتاب هابشان با اسلحه شدند اما بعد از بازگشت به شرایط طبیعی دوباره این موزه را با نسخه های خطی کتاب های مقدس نظیر تورات و انجیل و سایر کتاب های مذهبی مزین کردند.
