کوه بیستون در فاصله حدود ۳۲ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد. محل انتخاب شده برای تراشيدن نگاره و سنگ نبشته بيستون، در حدود چند ده متري سطح زمين و در دامنه كوه بوده که مشهورترین آن کتیبه و سنگ نبشته داریوش هخامنشی است.
کوه بیستون نام امروزی یک صخره برافراشته در شمال یک راه باستانی پر رفت و آمد که محل عبور کاروانها و نظامیانی بوده که از بابل و بغداد به سوی کوههای زاگرس و همدان رهسپار می شدند. نام پارسی باستان این کوه بَغستانَ و بگستانَ به معنی جایگاه خدایان و در نوشته های یونانی بگیستانُن (اُروس) می باشد. در آثار جغرافیدانان عرب سده های میانی هم این کوه بَهِستون، بِهِستون (ستونهای خوب) و بهیستان آمده است.
بیستون به علت شرایط جغرافیایی، همیشه از آغاز زندگی بشر تا به امروز مورد توجه بوده و آثاری از هر دوره ای از تاریخ را در خود جای داده است.
اطلاعات بیشتر در تازه های گردشگری های هالیدی
برای سفر به کرمانشاه و بازدید از جاذبه های گردشگری گوناگون این استان پیشنهاد ما پرواز مستقیم کرمانشاه است. همچنین جدیدترین تورهای لحظه آخری داخلی را در بخش تور ایرانگردی های هالیدی چک کنید.
مهمترین و مشهورترین اثر باستانی در این محوطه نقش برجسته و کتیبه داریوش بزرگ می باشد که به نخستین سال فرمانروایی داریوش بزرگ از زبان خود او می پردازد. با آشنایی بیشتر با این جاذبه گردشگری ایران می توانیم خط میخی پارسی باستان را بشناسیم و در مورد پوشاک، طرز آرایش سر و صورت، اسلحه شناسی و اعتقادات مذهبی مردمان ۲۵۰۰ سال پیش در امپراطوری هخامنشیان، اطلاعات ارزنده ای بدست آوریم.
نقش برجسته و کتیبه بیستون
سنگ نبشته سه زبانه بیستون، به نخستین سال فرمانروایی داریوش بزرگ از زبان خود او می پردازد. پس از کشته شدن بردیا و افتادن حکومت به دست داریوش، در سراسر امپراطوری هخامنشی ۱۹ شورش بزرگ و کوچک اتفاق افتاد. داریوش بزرگ پس از اینکه این شورش ها را فرونشاند، تصمیم گرفت که مردم امپراطوریش و (جهان پس از خود) را در جریان چگونگی به دست گرفتن قدرت و نخستین سال فرمانروایش قرار دهد. او این بنای یادبود و بیانیه مهم را در بیستون بر سر یک راه کهن به ثبت رساند. راهی پر رفت و آمد که به علت جایگاه ویژه اش که از دیر باز سرزمین خدایان (بغستانَ) نامیده می شد، شهرت داشت. این نقش برجسته -نگاره داریوش و اسیران- در سطحی عمودی به بلندی ۳ متر و در پهنای ۵/۵ متر قرار دارد. داریوش لباس پارسی بر تن کرده، ریشی آشوری دارد و کلاهی کنگره دار بر سر گذاشته که در سمت چپ مجلس بیستون قرار دارد. اندازه داریوش در مقایسه با اسیران برای نشان دادن شکوه و عظمت این مجلس، بزرگ تر می باشد. دو تن از یاران داریوش (هفت تنان)، شامل ویندَفْرَناه کمان دار و گئوبَروَه نیزه دار، پشت سر او ایستاده اند. داریوش که در دست چپش کمانی دارد، پای چپ خود را بر سینه نخستین دشمنش، گئومات مُغْ گذاشته است و گئومات دست هایش را به حالت التماس به بالا دراز کرده است. پشت سر گئومات ۸ تن اسیر قرار دارد. گردن های این اسیران را با طناب به یکدیگر و دست هایشان را از پشت سر بسته اند. بعدها اسیر نهم نیز به جمع اسیران اضافه گردید. بر فراز سر اسیران، رو به روی داریوش، نگاره فروهر قرار دارد و داریوش دست راست خود را به نشانه نیایش اهورامزدا به بالا بلند کرده است.
امروزه از سنگ نبشته بیستون ۴ متن در دست داریم: متن پارسی باستان، متن عیلامی، متن بابلی و متن ترجمه آرامی متن پارسی باستان که ظاهرا به صورت بخشنامه برای آگاهی ساتراپی (ایالت) های گوناگون به جاهای دور و نزدیک فرستاده شده که نسخه ای از آن در اِلِفانتین مصر به دست باستان شناسان افتاده و در بابل هم قطعه ای از نگاره بیستون به دست آمده است.
داریوش در بیستون (ستون4 بند۱۵) می گوید: تو که پس از این، این نبشته و نگاره را می بینی، مبادا به آنها آسیب بزنی. تا می توانی آنها را همان گونه که می بینی، نگهداری کن ولی گذر زمان و فرسایش های ناشی از باران و باد تمام سنگ نبشته ها را و مخصوصا سنگ نبشته به زبان بابلی را دچار آسیب های فراوانی کرده است. اما بیشترین خسارت در جنگ جهانی دوم رخ داده زمانی که سربازانی که در پایین جاده بیستون گشت زنی می کردند، نگارها و کتیبه با ارزش بیستون را هدف گرفته و آسیب های جبران ناپذیری را به این اثر تاریخی وارد نمودند. با این وجود، باید از داریوش بزرگ سپاسگزاری کنیم بخاطر اینکه بعد از اتمام کار بنای یادبود بیستون، فرمان داد که زیر این بنای یادبود را بتراشند و همین عمل باعث شد که تا قرنها دست بشر این اثر با ارزش تاریخی را لمس نکند و از آسیب ها دور نگه داشته شود.
به نظر مي رسد كه در زمان ساخت، راهي براي دستيابي آسان به محل كارگاه وجود داشته است. بقاياي مبهم پلكاني در بخش‌هاي بالاييِ كوه و نيز آثار تراشيدن تخته‌سنگ‌هاي زير كتيبه تا نزديكي‌هاي زمين، نشان‌دهنده وجود راهي به سوي بالا است. راهي كه سنگ‌تراشان پس از پايان كار و به هدف دسترس ناپذير كردن كتيبه، در ضمن پايين آمدن، تراشيده و محو كرده‌اند. نبشتن كتيبه‌اي تاريخي در چنين بلنداي دست ناپذيري كه از پايين كوه نيز به هيچ وجه قابل خواندن نيست، نشان‌دهنده اينست كه داريوش اين متن را نه براي مردمان روزگار خود، بلكه منحصراً براي آيندگان نوشته بوده است. آثار حجاري شده در بيستون از نگرگاه فن‌آوري و سازو‌كار ساخت، از بهترين نمونه‌هاي هنر هخامنشي است. از ابزارها و شيوه‌هاي ساخت و پرداخت چنين نگاره‌هايي بر روي سنگ آهك كه هنوز پس از 2500 سال بسيار صيقلي و براق هستند، اطلاعي در دست نیست. با توجه به رنگ لعاب‌گونه و قهوه‌ای رنگی كه پس از همراه شدن با ذرات اكسيده شده عناصر آميخته سنگ آهك، در سراسر نماي كتيبه به چشم مي‌خورد و نيز با توجه به اينكه در داخل حروف چند سطر نخست متن پـارسی باستان، بقايای سرب ديده شده است. به نظر مي رسد كه پس از پايان نوشتن متون، داخل آنها را برای پايداری بيشتر با سرب و تمام نمای كتيبه را با اندودی كه برای ما ناشناخته است، پوشانده بودند. در حين ساخت، هر كجا كه به دليلي سطح سنگ تخريب مي‌شد، قطعه سنگ ديگري را به اندازه محل تخريب شده مي تراشيده و در جای آن نصب می كرده‌اند. نمونه اين وصله‌ها در قوس كمان داريوش و سردار همراه او و نيز در كلاه و دست “گوي بالدار” (نشان ملي ايران باستان و نماد خورشيد و اهورامزدا) ديده می شود.
تاکنون ۲۸ اثر از آثار تاریخی کوه بیستون در فهرست آثار ملی و ۱۳ اثر همراه سنگ‌نبشته بیستون در سال ۲۰۰۵ به ثبت جهانی رسیده که شامل موارد زیر می باشد: ۱-غار شکارچیان ۲-غار مرخرل ۳-غار مر تاریک ۴-غار مَر آفتاب ۵-غار مَر دودر ۶-تپه نادری۷-سراب بیستون ۸-جاده تاریخی حاشیه سراب ۹-بقایای گورستان قدیمی۱۰-دژ تاریخی مدفون ۱۱-نیایشگاه مادی ۱۲-نقش برجسته و کتیبه داریوش بزرگ ۱۳-مجسمه هرکول ۴۱-نقش برجسته متریدات دوم ۱۵-نقش برجسته گودرز ۱۶-سنگ بلاش ۱۷-پرستشگاه پارتی ۱۸-بقایای شهر پارتی ۱۹-بقایای بنای ساسانی ۲۰-فرهاد تراش ۲۱-بقایای پل ساسانی ۲۲-بقایای سد ساسانی ۲۳-سنگهای تراشخورده ساسانی ۲۴-کاروانسرای ایلخانی ۲۵-بقایای بنای ایلخانی ۲۶-کاروانسرای صفوی ۲۷-وقف نامه شیخ علی خان زنگنه ۲۸-پل بیستون.