مسجد جامع گوهرشاد مشهد

[safarbekheir]

مسجد جامع گوهرشاد اثر تاریخی به جای مانده از دوره تیموری و از مساجد معروف ایران است.این مسجد هم اکنون جزئی از حرم رضوی محسوب می‌شود و زائران تور مشهد در آن نماز اقامه می کنند.
قدمت تاریخی، سبک معماری و زیبایی‌ های هنری، مسجدجامع گوهرشاد را یکی از جاذبه ‌های مذهبی تاریخی و فرهنگی مورد توجه و بازدید باستان شناسان و گردشگران تور مشهد کرده است. قیام مردم علیه سیاست‌ های فرهنگی رضا خان درمسجدجامع گوهرشاد و وقایع بعد از آن را نیز می‌توان از دلایل شهرت این مسجد دانست.

احداث این مسجد در سال ۸۱۸قمری برابر ۷۹۴شمسی با همت گوهرشاد خانم، دختر امیر غیاث الدین ترخان، همسر شاهرخ بن تیمور گورکانی و در دوران استانداری پسرش بایسنقر میرزا،در ضلع جنوبی حرم رضوی آغاز شد و در سال ۸۲۱ قمری(۷۹۷شمسی)به اتمام رسید. هرچند اعتمادالسلطنه سال ۸۲۰قمری را ذکر کرده است.

[caption id="attachment_383" align="aligncenter" width="180"] مسجد گوهرشاد[/caption]
بانو گوهرشاد یکی از زنان نامدار عصر تیموری و مورد احترام امیر گورکانی بوده و در امور مملکتی مورد مشورت قرار می‌گرفته است.وی در هرات به قتل رسید و در مدرسه گوهرشاد هرات در کنار مزار همسرش شاهرخ میرزا و فرزندش بایسنقر میرزا مدفون گردید. مسجدجامع گوهرشاد و مدرسه و خانقاه هرات نیز از آثار اوست. نام او در دو محل از بنای مسجد، یکی در بالای درِ ورودی ایوان دارالسیاده و دیگری در کتیبه ایوان مقصوره با خط زیبای شاهزاده بایسنقر میرزا با کاشی معرق به عنوان بانی مسجد نگاشته شده که هنوز هم گردشگران تور مشهد نظاره گر آن هستند.

[caption id="attachment_384" align="aligncenter" width="600"] مسجد گوهرشاد[/caption]
مسجدجامع گوهرشاد،بزرگترین مسجد از نظر وسعت در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی است که صحن آن با ۲۸۵۰ مترمربع مساحت از نظر قدمت، کهن‌ترین صحن بوده و در جنوب حرم امام رضا(ع) احداث شده است. ساخت بنای مسجد جامع گوهرشاد توسط معمار معروف عصر تیموریان، قوام الدین بن زین الدین شیرازی و با استفاده از آجر و گچ و به شیوه معماری اسلامی در شرق صورت گرفت.

وسعت کل این مسجد۹۴۱۰ مترمربع است و از جهت شمال با عرض ۸۷ متر به رواق دارالسیاده و دارالحفاظ، از جنوب با عرض ۶۵/۹۸ متر به صحن قدس، از شرق با طول ۳۰/۱۰۹ متر به رواق امام ***** (صحن موزه سابق)و از غرب با طول ۱۰/۱۰۷ متر به بست شیخ بهایی محدود شده است. صحن مسجد تقریبا مربعی است به مساحت ۲۸۵۰ متر به طوری که ۳۰/۵۶ متر طول و ۶۵/۵۱ متر عرض دارد و از نظر وسعت،نهمین صحن از مجموعه ده صحن قدیمی و جدید در اماکن متبرکه رضوی است.

[caption id="attachment_385" align="aligncenter" width="800"] مسجد گوهرشاد مشهد[/caption]
بخش ‌های مختلف مسجدجامع گوهرشاد، بارها مورد مرمت و تعمیر قرار گرفته است. یکبار در عصر صفویه، پس از حمله ازبکان، آسیبی جدی به مسجد وارد شد که شاه عباس به مرمت آن همت گماشت. در سال ۱۰۸۳قمری هم بر اثر زلزله خراسان،بر بخش‌هایی از بنای مسجد شکست‌هایی وارد آمده بود نیز اقدامات مرمتی صورت گرفت و خرابی‌های ناشی از تهاجم افغان‌ها و شورش ملک محمود سیستانی نیز در عهد افشاریه و قاجاریه برطرف گردید.

گنبد ایوان مقصوره که به واسطه وسعت دهانه در زلزله‌های شدید و با گذشت زمان آسیب دیده و چندین بار مرمت شده بود، در سال ۱۳۳۹شمسی به منظور مرمت اساسی تخریب گردید و ساخت آن مجددا توسط معماران ایرانی و زیر نظر مهندس عباس آفرنده و با رعایت همان ویژگی‌های گذشته و حفظ مشخصات اصلی آغاز شده، در سال ۱۳۴۱شمسی خاتمه یافت و همزمان سنگ‌های ازاره داخل ایوان مقصوره تعویض شد و کف ایوان با سنگ‌های مرمر مفروش گردید و در سال ۱۳۴۵شمسی دور ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه‌ای مزین گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مرمت‌هایی در بخش‌های گوناگون مسجد جامع گوهرشاد مشهد صورت گرفته است و با مجموعه‌ای از آب‌نما و آب‌خوری در وسط صحن همه روزه بسیاری از زائران تور مشهد را پذیراست.






مسجدجامع گوهرشاد از نظر ویژگی‌های معماری اسلامی و زیبایی در طراحی، اسلوب و خط و کاشی‌ کاری‌ های معرق و غیر معرق و مرقم و غیر مرقم و مقرنس و گچ‌کاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه‌ های معماری سنتی بی‌نظیر و ممتاز است و با گذشت ششصد سال چون آیینه‌ای است که عظمت و قدمت و زیبایی معماری و هنر اسلامی در عهد تیموری را در برابر دیدگان گردشگران تور مشهد به نمایش می‌گذارد. در خصوص معماری این بنا در مقاله بعد به تفصیل سخن خواهیم گفت.
منبع:سفربخیر​