albatross.ir
Registered User
گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن متداول می باشد تقریباً در 4600سال پیش به طور اتفاقی توسط ملکه چین در هنگام قدم زدن در جنگلی با پیدا کردن پیله ای از روی درخت توت و تنیدن تارهای آن دور انگشت خود کشف کرد.
از یک جعبه تخم که 20000 عدد است حدود 20-25 کیلو پیله به دست می آید که تا 40 کیلو گرم قابل افزایش است .
برای پرورش هر جعبه تخم نوغان حدود 40 متر مربع فضا لازم است . به طور متوسط هر 30 کیلو پیله تر 5/4 کیلو ابریشم خام می دهد که اگر در صنعت فرش بکار رود حدود 2 متر مربع با آن فرش بافته می شود .
مجموعاً از زمانی که تخم ها باز شده تا وقتی که می شوند و به داخل پیله می روند 45 روز طول می کشد .
در چرخه زندگی کرم ابریشم 4 مرحله وجود دارد :
الف : تخم – هر پروانه ماده حدود 500 تخم یا بیشتر می گذارد . پرورش دهندگان تخمها را از اول تابستان در کاغذ یا پارچه تا بهار سال بعد نگه می دارند . تخم کرم ابریشم بیضی شکل بوده و اندازه آن متفاوت و دارای منافذی جهت تنفس است .
تفریخ تخم نوغان
ایجاد شرایط لازم برای رشد جنین تخم نوغان و خروج لارو از آن را تفریخ می گویند . رطوبت مناسب برای تمام مراحل تفریخ ثابت و معادل 75 تا 80 درصد است . دمای لازم برای تفریخ در طول دوره متفاوت بوده و 15 تا 25 درجه است اتاق تفریخ روزانه تا 16 ساعت در روشنایی کامل می باشد هر هزار کرم تا بالغ شدن 35 کیلو برگ نیاز دارد .
ب) لارو – بخش اعظم و پیچیده ترین دوران زندگی کرم ابریشم دوران لاروی می باشد . مدت زمان لاروی تا زمان تبدیل شدن آن به شفیره 125 روز می باشد .
ج) شفیره – تبدیل شدن لارو به شفیره با شروع یک مرحله پوست اندازی همراه می باشد . کرم ابریشم در مرحله شفیرگی تغذیه نمی کند مرحله تنیدن پیله 3-4 روز به طول می انجامد تا رها از سوراخ کوچکی در فک آنها خارج می شود و با حرکات ضربدری سر پیله ساخته می شود .
د) پروانه – چنانچه شفیر به رشد خود ادامه دهد پس از حدود 3 هفته تبدیل به یک پروانه بالغ می شود . پروانه کرم ابریشم در همان روز اول تخم گذاری می کند . هر پروانه ماده 400 تا 600 تخم می ریزد . این پروانه قدرت پرواز ندارد و فقط قادر به جغت گیری و تخمک گذاری است و در مدت دو هفته چیزی نمی خورد و تمام انرژی خود را صرف تخمگذاری می کند و سپس می میرد .
طرز تهیه ابریشم جهت تهیه تارهای ابریشم باید رشته حیات پیله را قبل از کامل شدن مرحله شفیرگی قطع کرد و به اصطلاح آن را خفه نمود تا از تبدیل آن به پروانه جلوگیری شود . روشهای مختلفی جهت قطع این رشته حیاتی اعمال می شود که عبارتند از : آفتاب ، بخار آب جوش ، هوای گرم و روشهای شیمیایی . سپس در آب گرم می کذارند تا نرم شود طول تار آن در بعضی از پیله ها 500 متر و در برخی به 1200 متر هم می رسد .
در شرایط مناسب 11 کیلو پیله تازه در حدود 1 کیلو گرم ابریشم خام می دهد . تارهای ابریشم قدرت ارتجاعی بالایی دارند و تا 20% خاصیت کششی دارند . قدرت تار ابریشم نیز زیاد است و برای قدرت یک سیم آهنی با همان ضخامت است. تارهای چند پیله را به هم وصل و روی یک قرقره می پیچند . این نخهای 10 تا 12 رشته ایی را به نام نخهای ابریشم یک لائی می نامند .
مقدمه :
پرورش کرم ابریشم با پیشینه 4500ساله درجهان می باشد بدون شك پرورش كرم ابريشم در چين آغازشده است ابريشم و منسوجات ابريشمي از طريق جاده اي به نام جاده ابريشم به ساير نقاط حمل مي شد و به تركستان مي رسيد اين جاده ازشهرهاي جيحون سمرقند بخارا مرو طوس نيشابور دامغان گرگان ري و قزوين عبور مي كرد ودر آنجا به آذربايجان و بغداد موصل واستانبول مي رسيد وبقيه راه از درياي مديترانه مي گذشت اين راه باانشعابات فرعي به طوس و سواحل خليج فارس ودرياي عمان مي رسداهميت داد وستد ابريشم به حدي بود كه نمي توانست از سياست جهاني آن روز به دور باشد به ويژه اينكه بر سرنظارت واستفاده از حقوق راهداري قسمت هاي مختلف جاده ابريشم نيز در طول تاريخ جنگ هاي بسياري روي داده است تا مدت ها پس از كشف ابريشم راز تهيه آن درانحصار چين بود امپراطوران چين در طي قرون متمادي همواره سعي كردند تا اسرار تهيه آن را از جهانيان پنهان دارند حتي حكومت چين براي كساني كه مي خواستند راز تهيه ابريشم رابه خارج از كشور انتقال دهند مجازات مرگ تعيين كرده بود.كشور هند مانند ايران ازقديمي ترين كشورهايي است كه پرورش كرم ابريشم درآن رواج داشته است كشورهند توانسته پس از چين مقام دوم را درتوليد ابريشم احرازوآن راحفظ نمايد هند تنهاكشوري است كه درآن بطور سنتي ازچهارنوع كرم ابريشم استفاده مي شود(-كرم ابريشم توت خوار -كرم ابريشم تاسار -كرم ابريشم موگا -كرم ابريشم اري)-ضمنا90%كل محصول ابريشم اين كشور متعلق به كرم هاي ابريشم توت خوار است.
پرورش كرم ابريشم در ايران :
ايران به دليل موقعيت جغرافيايي كه دارد مهمترين كشور در مسير جاده ابريشم بود از زمان شروع پرورش كرم ابريشم در ايران اطلاع دقيقي دردسترس نيست ليكن گفته شده كه از قرن ششم تادهم ميلادي اين حرفه از مرو وگرگان به سرزمينهاي كرانه درياي خزر گسترش يافت ودوره توسعه ورشد اين صنعت درزمان صفويه بوده دراين دوره ايران سومين توليد كننده جهاني ابريشم ومنسوجات ابريشمي آن بزرگترين محصول صادراتي بودميزان توليد ابريشم دراين زمان را تا3000تن برآوردكرده اند عمدتا درگيلان ومازندران وخراسان اصفهان يزد كرمان وكاشان توليد مي شد اين مقدار هيچگاه درزمان هاي بعد حاصل نشده است.ابريشم را افريشم وبريشم وحرير وپرنيان وپرند هم مي گويند وبه عربي آنرا ابريسم نامند.
نخ ابریشم در ایران عمدتا در تولید فرش ها وقالیچه های ابریشمی وگلیم و جاجیم مصرف می شود ابریشم ممکن است برای تمام فرش چله پود خامه و یا گل فرش استفاده شود درگذشته پارچه های ابریشمی یکی از کالا های صادراتی بود وپارچه های بعضی از شهرهای ایران نظیر نیشابور همدان کاشان و یزد ازشهرت زیادی برخوردار بود درحال حاضر دربعضی ازاستان هابافته هایی ازجنس ابریشم تولید میشود که جزو صنایع دستی محسوب میشوند
.نژاد های کرم ابریشم
کرم ابریشم به دوصورت وحشی واهلی دیده میشود کرم ابریشم اهلی یاکرم پیله ازرده حشرات و راسته دوبالان ميباشد عوامل مختلفی در تعیین نژاد این حشره تاثیر دارند که مهمترین آنهاعبارتنداز:
الف-تقسیمات نژادی بر حسب محل جغرافیایی آنها همانند نژاد ژاپنی -چینی -اروپایی -کره ای –فرانسوی- گرمسیری وغیره...
باتوجه به سابقه طولانی وکهن ایران درتولید ابریشم نژادهای مختلفی همچون نژاد خراسانی -هراتی –کرمانشاهی- سبزواری-مالاوان – بغدادي درصنعت ایران مشهور بوده اند.
چرخه زندگی کرم ابریشم :
شامل جهار مرحله - تخم - کرم - شفیره – پروانه مي باشد .
تخم کرم ابریشم بیضی شکل واندام آن درنژادهای مختلف متفاوت است غشایی روی آنرامی پوشاند که دارای منافذ تنفسی بوده درانتها دارای سوراخ هرمی شکلی وجود دارد وزن وشکل تخم ها حتی دریک نژادمشابه ویکسان نبوده ومعمولا وزن آنها دراوایل تخمگذاری سنگین تر است وآنهایی که در مراحل انتهایی تخمگذاری تولید می شوند سبکتر می باشد ولاروپس از رشد درون تخم با از بین بردن پوسته های این قسمت از همان جا خارج می شود رنگ تخم ها معمولا زرد روشن است معمولا پوسته تخم ها حاوي مواد چسبنده اي است كه باعث مي شود تخم ها پس از تخمگذاري توسط پروانه بر روي صفحه تخمگذاري تثبيت شده واز اتلاف آنها جلوگيري گردد دربرخی ازنژادها مانند نژاد بغدادی تخم ها برروی سطح خارجی ماده چسبنده دارند.
لارو كرم ابريشم از سه بخش تشكيل يافته است.- سر- سينه – شكم
سرازپوشش كتيني پوشيده شده وواجد شاخكها اندامهاي دهاني وچشم ها مي باشد شاخكها در دوسوي دهان قرار داشته و هر كدام داراي سه مفصل بوده واز اعضاي حسي مي باشند دهان از نوع ساينده بوده و داراي لب بالا ، آرواره هاي بالا ،ولب پاييني مي باشد آرواره هاي بالابرگهاي توت را با دانه هاي اره اي خود له مي كنند آرواره هاي پاييني با پالپهاي حسي مسوول حس چشايي مي باشند لب پاييني بين دو آرواره پايين قرار دارد ودربالا به يك جفت پالپ لبي كه اندام تنيدن نخ ابريشم دربين آنها قرار دارد منتهي مي شود درنتيجه وظيفه دهان نرم كردن غذا وتنيدن ابريشم است درقسمت فوقاني سرشش عددچشم ساده قرار دارد ودرنزديكي آنها پايه شاخكها ديده مي شود.
سينه از سه بند تشكيل يافته وهر بند شامل يك جفت پامي باشد هريك ازپاهاي سينه اي داراي سه مفصل مي باشند.
شكم كرم ابريشم درمرحله بلوغ داراي 9حلقه است ودردوران رشد پيش از بلوغ 11حلقه است كه در آخر اين دوره از رشد كرم سه حلقه انتهايي به هم پيوسته وتشكيل يك بند ياحلقه رامي دهند حلقه هاي سوم چهارم پنجم ششم وهمچنين حلقه آخرياحلقه نهم داراي ضمايمي به نام پاهاي كاذب بوده كه درحقيقت درحكم پاهاي شكمي كرم هستند بزرگترين آنها پاهاي آخرين بند شكمي مي باشد كه به نام پاهاي دمي معروف است.
اصول پرورش کرم ابریشم :
چنانچه اصول صحیح پرورش کرم ابریشم رعایت گرددمی توان به راحتی از یک جعبه تخم نوغان تا 40 کیلو پیله برداشت نموداین اصول عبارتست از:
عمليات تفريخ : کرمهای تازه تفریخ شده را در گیلان مورچه می نامند . تخم نوغان مانند یک موجود زنده است و برای دستیابی به نتیجه مطلوب که همانا افزایش کمیت و کیفیت پیله تولیدی میباشد ، لازم است در دوره تفریخ شرایط مناسبی را از حیث دما، رطوبت ، نور و تهویه برای آنها فراهم نمود . در این راستا نکاتی که از آغاز پرورش و تفریخ تخم ها باید به آن توجه داشت عبارتند از:
پس از تحویل گرفتن جعبه تخم نوغان اگر مایلید تفریخ تخم ها در داخل همان جعبه هایی که تحویل گرفته اید انجام شود باید آن را بطور افقی قرار داد تا تخمها روی هم انباشته نشوند حداقل هر روز یکبار نیز به آرامی تکان داده شود . ولی اگر قصد دارید تخم نوغان را در جعبه هایی همانند جعبه شیرینی ( یا جعبه ای به همین اندازه) که کف آن توسط یک ورق کاغذ پوشیده تفریخ نمائید باید تخمها را به آرامی و یکنواخت در آن بریزید . از زمان تحویل گرفتن جعبه تخم نوغان تا شروع پرورش باید جعبه تخم نوغان را ابتدا بمدت 3 روز در دمای (18-15 سانتیگراد) نگهداری نمود و سپس درجه حرارت محیط را تا زمان تفریخ در حد 25 درجه سانتیگراد ثابت نگه داشت. .بمنظور تسهیل در کار بهتر است در صورت امکان یک دماسنج همراه با رطوبت سنج تهیه کرده و در اتاق قرار دهید .دقت شود تا نور آفتاب مسقیماً به تخم نوغان نتابد.
چنانچه هوا سرد باشد میتوان از یک وسیله گرما زا ( بخاری ) استفاده نمود اما باید توجه داشته باشید که این وسیله بو و دود ندهد . بخاری حتماً باید دود کش داشته باشد باید مواظب بود که اتاق خیلی گرم نشود. زیرا حرارت بالاتر از 25 درجه سانتیگراد مناسب نبوده و تخم نوغان بطور نا منظم تفریخ می شود .
برای تامین روشنایی اتاق تفریخ بهتر است از لامپهای مهتابی استفاده شود. اتاق تفریخ در شبانه روز باید حدود 18 ساعت روشن باشد ( حدوداً از ساعت 4 صبح تا ساعت 10 شب ) روشنایی اتاق طی دوره تفریخ تا زمانیکه رنگ تخمها بصورت خاکستری روشن تغییر نمایند و یا اینکه یک تا دو تخم باز شده و کرم ریز خارج گردد لازم است سپس لامپ را خاموش کرده و روی جعبه یک پارچه سیاه قرار می دهند تا 2 روز در تاریکی مطلق قرار گیرد .بعد از این مدت باید تخم نوغانها حدود 4 ساعت ( از ساعت 8-4 صبح ) در معرض روشنایی قرار گیرند تا کرمها بطور یکنواخت تفریخ شوند .
درجه حرارت و رطوبت : سن اول 27 درجه سانتیگراد حرارت و 85% رطوبت .درجه حرارت و رطوبت : سن دوم 26 درجه سانتیگراد حرارت و 80% رطوبت .درجه حرارت و رطوبت : سن سوم 25 درجه سانتیگراد حرارت و 75% رطوبت .
تغذیه کرم جوان :
به منظور شروع خوب پرورش و تقویت بنیه کرمها باید آنها را با مقدار کافی برگ توت با کیفیت تغذیه نمود .
برگ مناسب در سن اول : از شاخه های انتهای درختان توت از اولین تا پنجمین برگ .
برگ مناسب در سن دوم :از شاخه های انتهای درختان توت از اولین تا هفتمین برگ
برگ مناسب در سن سوم : از شاخه های انتهای درختان توت از اولین تا دهمین برگ که بصورت یک شاخه نرک یکساله است .
برگهای چیده شده را بصورت مربع شکل برش دهید . اندازه قطعات مربع معمولاً دو برابر طول کرم در هر سن است .برگدهی باید به شکل صحیح انجام گیرد تا از انباشته شدن و اتلاف آن در بستر جلوگیری گردد معمولاً در شبانه روز سه وعده برگدهی انجام می شود . مقدار برگدهی در سنین جوانی به شرح ذیل است.
سن اول به ازای هر جعبه تخم نوغان 5/1 کیلوگرم ( در هر وعده 5/1 تا 2 لایه برگدهی انجام میشود )
سن دوم به ازای هر جعبه تخم نوغان 5 کیلوگرم ( در هر وعده 2 تا 5/2 لایه برگدهی انجام میشود.)
سن سوم به ازای هر جعبه تخم نوغان 30 تا 35 کیلوگرم( در هر وعده 5/2 تا 3 لایه برگدهی انجام میشود )
به همراه بزرگ شدن کرمها باید سطح بستر آن نیز افزایش یابد تا کرمها بطور یکنواخت در سطح بستر پخش گردند.
افزایش سطح بستر برای سنین مختلف بشرح ذیل است
خواب مرحله گذر از یک سن به سن دیگر است که در آن کرمها ظاهراً بی حرکت میشوند ، این مرحله را پوست اندازی کرمها یا اصطلاحاً خواب کرم ابریشم می گویند .در این مرحله کرمها همزمان به خواب نمی روند ، بنابراین در پایان هر سن لاروها پس از آنکه اطمینان حاصل شد بیش از 90% کرمها تغذیه نمی کنند و در شرف پوست اندازی هستند باید اقدامات ذیل انجام گیردابتدا باید بستر آنها را گسترش داد سپس با استفاده از آهک سرند شده بستر کرمها را آهک پاشی نمود. میزان آهک پاشی باید به اندازه ای باشد که کرمها در آهک غوطه ور نگردند تا منافذ تنفسی آن مسدمد نشده و به حیات کرم آسیب وارد نیاید. آهک به سبب خاصیت گندزدایی و کاهش رطوبت بستر و خشکاندن برگهای تغذیه نشده باقیمانده و در کاهش بیماریهای کرم ابریشم و یکنواختی رشد لاروها بسیارمؤثر می باشد.
نظافت بستر
به منظور پیشگیری از بروز هر نوع بیماری لازم است به نظافت و ضدعفونی محل پرورش توجه نمود قبل از شروع کار پرورش بهتر است بقایای کرمها و فضولات چسبیده به در و دیوار اتاق پرورش جمع آوری شده سپس کلیه وسایل و محیط پرورش شستشو شوند بعد از شستشو نیز با فرمالین و یا پودر کلر ضد عفونی گردندهدف از نظافت بستر حذف برگهای باقیمانده و فضولات کرم ابریشم از روی بستر پرورش است . این عمل قبل از خواب ، بعد از خواب و در نیمه دوره هر سن انجام پذیرد . عمل نظافت بستر با توری انجام میگیردو باید از صدمه به کرمها جلوگیری گردد و کرمهای ضعیف و بیمار از بستر جمع آوری شده و در ظرف آب کلر که قبلاً تهیه شده نگهداری شور . فضولات نیز از اتاق پرورش خارج شده و وسایل پرورش را تمیز نمائید.
روش نظافت بستر
بعد از انجام خواب کرمها وقتی بیش از 90% کرمها پوست اندازی نمودند لازم است توریهای پلاستیکی که دارای سوراخهای متناسب با جثه کرم باشد، روی بستر پهن نموده و اولین وعده غذاییی هر سن روی توری داده ، این عمل موجب میشود که کرمها برای تغذیه از سوراخهای توری عبور نموده و روی آن شروع به تغذیه نمایند. با دو وهله برگدهی روی توری ، توری را مانند لوله کردن قالی به همراه کرم و برگهای روی آن جمع آوری کرده و کنار بستر قرار داده و پس از نظافت بستر کرم وبرگ روی بستر قرار داده میشود .
این روش نظافت بستر دارای فواید زیر می باشد:
اولاً آن دسته از کرمهایی که به دلیل بیماری و یا عقب ماندگی نتوانسته اند از توری بالا بیایند در زیر باقی مانده و به سادگی از دیگر کرمها جدا می شوند . ثانیاً چون در هر مرحله برگدهی ، کرمها فقط مقداری از برگ را تغذیه می نمایند و بقیه برگ در بستر باقی میماند، و برگهای باقیمانده به مرور نه تنها موجب تراکم بستر میگردد، بلکه بدلیل مخلوط شدن این برگها با مدفوع کرم محیط مناسبی برای رشد عوامل بیماری زا بویژه قارچ و ابتلای کرم به بیماریهای گوناگون میشود که بدین ترتیب با نظافت بستر این مشکل کاهش می یابد.
ضد عفونی با فرمالین:
یک لیتر فرمالین 37% که در بازار موجود است با 11 لیتر آب مخلوط کرده تا فرمالین 3% بدست آید این حجم محلول برای ضد عفونی 11 متر مربعمحل پرورش کفایت می کند البته ضرورت دارد قبل از محلول پاشی کلیه منافذ و سوراخها مسدود گردند و تا 24 ساعت درب و پنجره نیز بسته باشند و درجه حرارت اتاق نیز 25 درجه سانتیگراد باشد بهترین زمان مصرف فرمالین حدود دو هفته قبل از شروع کار است به هر حال فاصله مصرف فرمالین تا آغاز پرورش نباید کمتر از 10روز باشد. بعلت بوی تند فرمالین بهتر است هنگام کار از ماسک استفاده شود و یا حداقل یک حوله خیس جلوی بینی و دهان گرفته شود.
ضد عفونی با پودرکلر:
پودر کلر موجود در بازار سفید رنگ و با بوی تند و با ماده موثر 60% تا 65% کلرین است. این پودر اثر بسیار خوبی روی بیماریها دارد . هر 200 گرم از پودر را در 10 لیتر آب حل نموده و برای 10 متر مربع بکار برید.پس از محاسبه سطح محل پرورش پودر لازم را داخل ظرفی ریخته و پس از اضافه کردن مقداری آب آن را خوب بهم بزنید تا پودر حل شود سپس بقیه آب را اضافه کرده و مجدداً هم بزنید تا محلول یکنواختی بدست آیدو با کمک سمپاش محلول پاشی نمایید. باید توجه داشت که محلول آماده شده بلافاصله مصرف گردد تا تبخیر نشود.
عملیات شستشو و ضدعفونی قبل از پرورش تا حد زیادی موجب پیشگیری از بروز بیماریها میشوداما ممکن است در طول پرورش نیز مجدداً لازم باشد ضدعفونی شود همچنین کف اتاقها ( تلمبار)، راهروها، درب های ورودی و محل نگهداری برگ ( برگخانه ) را می توان با محلول کلر 1 درصد به فاصله هر چند روز یکبار محلول پاشی نمود . بهتر است جلوی درب ورودی محل پرورش ( تلمبار ) یک اسفنج آغشته به محلول آهک قرار گیرد تا افرادی که داخل می شوند کفشها را ضد عفونی نمایند. کرمهای بیمار را در ظرف محتوی آهک بیاندازید. هرگز کرمهای بیمار را به اطراف پرتاب نکنید ، زیرا باعث گسترش آلودگی می شوند.از جارو کردن کف محل های پرورش پرهیز کنید زیرا گرد و غبار روی کرمهای بستر می نشیند. برگها و شاخه های توت که از بستر روی زمین می افتد نباید برای تغذیه کرم استفاده شوند .هر چند روز یکبار کف اتاق پرورش ( تلمبار ) پودر آهک مخلوط با کلر پاشیده شود. مقدار پودر آهک مخلوط با کلر عبارت از 950 گرم آهک و 50 گرم پودر کلرین است.
پرورش کرم بالغ ( کرم درشت )
به سنین چهارم و پنجم دوره زندگی کرم ابریشم کرم بالغ گفته میشود با توجه به تفاوتهایی که بین کرم جوان و کرم بالغ از نظر شرایط پرورش و نحوه تغذیه وجود دارد شخص پرورش دهنده باید با نحوه پرورش کرم بالغ به خوبی آشنایی داشته و بر پایه آن ، روش مناسب پرورش را انجام دهد بهترین مکان برای پرورش کرم بالغ سالنهای بزرگ یا تلمبار های پرورش کرم بالغ است . این نوع تلمبارها دارای بسترهای پرورشی بصورت چند طبقه ( تا 3 طبقه روی هم ) در طول سالن و به عرض 5/1 متر می باشد .اسکلت بسترها را می توان از آهن یا چوب انتخاب نمود و کف بسترها هم بوسیله توری فلزی پوشانده می شود
ارتفاع اولین طبقه از سطح زمین 20 سانتیمتر ، فاصله طبقه دوم از طبقه اول 80 سانتیمتر و فاصله طبقه سوم با دوم 50 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.اندازه بستر برای سن چهارم از 5/5 متر مربع شروع و تا 14 متر مربع و برای سن پنجم تا 25 متر مربع به ازای هر یک جعبه تخم نوغان است.سطح کل لازم برای پرورش یک جعبه تخم نوغان 25 متر مربع است.
جهت تغذیه کرم بالغ باید از برگهای همراه با شاخه استفاده نمود کیفیت برگ چیده شده مناسب و مقدار آن کافی باشدمیزان برگ مناسب در هر وهله تغذیه مقداری است که تقریباً بطور کامل به مصرف کرم ها رسیده و برای وهله بعدی برگدهی برگهای کهنه در بستر باقی نمانده باشد - مقدار مناسب برگ توت برای سن چهارم 140 کیلوگرم و برای سن پنجم 800-750 کیلوگرم شاخه و برگ است .
نکاتی که در تغذیه کرم بالغ باید رعایت کرد :
1- در پرورش کرم بالغ از دادن برگهای نارس به کرمها اجتناب نموده و سعی گرددد برگها رسیده و کامل باشند
2- از دادن برگهای لطیف ( آن دسته از برگهای نارس که بر روی نرکها ظاهر میشوند و به آسانی می ریزند) و برگهای خشبی ( نرکها که مقدار رطوبت آنها کمتر از 70% بوده و توسط فشار بین انگشتان به آسانی شکسته شود ) و برگهای در سایه رشد کرده و برگهای گل آلوده و برگهای خیس و باران خورده و برگهای آغشته به مواد شیمیایی و برگهای آلوده به بیماری و آفات ( برگهای مریض ) خودداری نمائید .
تنیدن پیله و برداشت آن :
تنیدن پیله : مرحله تنیدن پیله آخرین مرحله پرورش کرم ابریشم و حساسترین مرحله از نظر بدست آوردن محصول فراوان با کیفیت مطلوب است.در طول تنیدن پیله باید به دو نکته مهم توجه کرد:
1- تنظیم برنامه تنیدن پیله
2 - تدارک تجهیزات تنیدن پیله
تنظیم برنامه تنیدن پیله :
در اواخر سن پنجم کرمها بتدریج اشتهای خود را از دست میدهند ، طول بدن کوتاه و مدفوع نرم میگردد ، کرمها سر و سینه خود را بالا نگه داشته و تارهای ابریشمی ترشح می کنندو برای یافتن مکان مناسب جهت تنیدن پیله به اطراف میخزند. کلیه این علائم نشانه این است که کرم آماده تنیدن میباشد. با توجه به این علائم ابتدا باید کرمهای آماده را تاحد امکان جمع آوری نمود ، شرایط محیطی داخل تلمبار نیز باید 25 درجه سانتیگراد و رطوبت 70% باشد.
تدارک تجهیزات تنیدن پیله :
وسایلی که برای تنیدن پیله استفاده میگردد باید فراهم کننده فضای راحتی برای کرمها باشد تا تعداد پیله ها دوبل به حداقل برسد. هوا براحتی در جایگاه تنیدن پیله جریان داشته و رطوبت به آسانی از آن عبور نماید، ارزان و با دوام باشد که معمولاً از گیاهان محلی که دارای انشعاب برگی زیاد بوده و بوی زننده ای نداشته باشد و یا از کاه و کلش خرد نشده میتوان استفاده نمود .
برداشت پیله:
مناسبترین زمان برداشت پیله هنگامیست که کرمها به شفیره تبدیل شده و پوست آنها قهوه ای رنگ شود . در برداشت پیله سعی شود ابتدا پیله های ناجور ( پیله های شله رنگی و پوست پیازی ) و پیله های دوبل جمع آوری و جدا از پیله های سالم قرار گیرند ، ضروری است پس از برداشت پیله کرکهای روی آن با دست و یا با ماشین کرک گیری برداشت گردد .
اطلاعات کلی کرم ابریشم (silkworm) در واقع لارو نوعی پروانه (bombyx mori) بومی آسیاست که پیله ای از فیبر بسیار قوی و لطیف می تند که منبع ابریشم تجاری است. گونه های مختلفی از کرم های ابریشم امروزه تکثیر و پرورش داده میشوند که از روی کیفیت ابریشم تولیدی به وسیله آنها شناسایی میشوند. این کرم ها از برگ درخت توت سفید (mulberries) و گاهی نیز maclura pomifera تغذیه میکنند. این کرم ها هرگز گاز نمیگیرند و گزینه های مناسبی به عنوان غذا برای خزندگان، دوزیستان و سایر حیوانات هستند و ارزش غذایی بالایی دارند. کرم هایی که تازه از تخم خارج شده اند با توجه به اندازه کوچک، میتوانند غذای مناسبی برای بچه های خزندگان باشند. کرم های ابریشم بدن نرم و سرعت حرکت پایینی دارند و میتوانند تا ۷٫۵ سانتی متر رشد کنند. سرعت رشد آنها تقریبا بالاست و میتوانند در ۲۵ الی ۲۸ روز به اندازه ای معادل ۷ سانتی متر برسند. کرم های ابریشم در طول زندگی خود، ۴ مرحله از تکامل را طی میکنند که در بیشتر حشرات قابل مشاهده است : تخم، لارو، شفیره، حشره بالغ
حالت بالغ این حشره، پروانه است. در حالی که لارو آن، کرم ابریشم بوده و شفیره آن، در داخل پیله ای که میتند قرار میگیرد تا در نهایت به صورت پروانه از پیله خارج شود. به تدریج با رشد کرم، ۴ بار پوست اندازی توسط این حیوان انجام میشود. امروزه کرم های ابریشم فقط در محیط اسارت زندگی میکنند. آنها قرن ها پیش، به خانه های انسان ها منتقل شدند و پس از مدتی، دیگر توان زندگی در طبیعت را از دست دادند. این مورد بخصوص از زمانی که آنها توانایی پرواز را از دست دادند شدت بیشتری یافت. تمامی کرم های ابریشم در طبیعت منقرض شده اند. یکی دیگر از دلایل اصلی منقرض شدن این حیوانات در طبیعت این است که آنها فقط توانایی خوردن برگ درخت توت سفید را دارند.
این کرم ها توسط دانشمندان برای بررسی فرومون ها مورد استفاده قرار گرفته اند. حشرات ماده از خود فرومون ترشح کرده و حشرات نر، به وسیله آنتن های روی سر خود، این فرومون ها را دریافت میکنند. این پروسه به پروانه نر اجازه میدهد که بتواند حشره ماده ای را برای جفتگیری پیدا کند. آنتن روی سر پروانه (بید) ماده از تعداد بسیار زیادی از موهای ریز تشکیل شده که احتمال دریافت فرومون های بسیار ناچیز را نیز برای این حیوان حتی در فواصل زیاد، افزایش میدهد. چگونه کرم ابریشم خود را به اندازه مناسب و کامل رشد برسانیم؟ نکته مهم و جالب توجه در خصوص کرم های ابریشم این است که آنها به همان اندازه که از شما غذا دریافت کنند رشد خواهند کرد و گاهی میتوانند تا نزدیک به ۱ هفته بدون غذا سر کنند. البته به خاطر داشته باشید اگر طی چند روز غذا به آنها نرسد دچار کم آبی بدن (dehydrated) میشوند و باید حداقل روزانه یک بار به کرم های ابریشم غذا داده شود تا در سلامت کامل باقی بمانند. اما در حالت کلی اگر شما تعداد بسیار زیادی کرم ابریشم داشته و فقط تصمیم به زنده نگاه داشتن آنها گرفته اید میتوانید به سادگی با هفته ای چند بار غذا دادن، به طور نسبی به برنامه مورد نظر خود نزدیک شده و از رشد زیاد کرم ها نیز جلوگیری کنید. پیش از دست زدن به کرم ها و همینطور غذای آنها دستان خود را به طور کامل بشویید تا از شیوع مشکلات باکتریایی جلوگیری شود. برای نتیجه گیری بهتر میتوانید دما را ۲۵٫۵ تا ۳۱ درجه سانتیگراد قرار دهید.
دقت کنید که قرار دادن کرم های زیاد در یک محوطه کوچک و جمع شدن برگ های خشک قبلی و فضولات، مانع از رسیدن شما به نتیجه دلخواه خواهد شد. اگر در چنین شرایطی (تکاثف بالا) گرفتار شدید، درپوش محفظه را برداشته و اجازه دهید که محتویات داخل آن، به طور کامل در معرض هوای آزاد قرار گرفته و خشک شود. در دفعات بعد، حتما پیش از قرار دادن غذای جدید، از خشک شدن (و یا اتمام) غذای قبلی اطمینان حاصل کنید. غذاهای مرطوب میتوانند بستری مناسب برای رشد و تکثیر قارچ و سایر ارگانیزم های مخرب باشند در صورتی که این حالت در غذاهای خشک وجود ندارد. به تدریج با رشد کرم ها، شما نیاز به استفاده از محفظه بزرگتری برای کرم ها خواهید داشت. این محفظه باید دارای حفره هایی برای تهویه باشد. در غیر این صورت باید درپوش را هر از گاهی بردارید تا کرم ها دچار خفگی نشوند و برگ ها نیز در زمان خود، خشک شوند. شما میتوانید از جعبه های کفش نیز برای نگهداری از کرم ابریشم استفاده کنید. غذاهای باقی مانده از قبل را میتوان از محفظه خارج کرد اما اگر این غذاها از قبل خشک شده باشند انجام این کار ضرورتی ندارد. تحت شرایط ایده آل (دمای بین ۲۵ تا ۳۱ درجه سانتیگراد و غذای روزانه منظم به میزان مناسب) کرم ها میتوانند در طی ۱۲ روز از حالت تخم، به یک کرم ۲٫۵ سانتی متری تبدیل شده و در مدت ۳۰ روز به طول ۷٫۵ سانتی متر برسند. این کرم ها معمولا در ۲۸ الی ۳۰ روزگی، اقدام به تنیدن تار به دور خود کرده و پیله ای با طول ۶ الی ۷٫۵ سانتی متر میسازند.
از پیله تا پروانه پروانه ها پس از طی ۲ الی ۳ هفته دگردیسی از داخل پیله خارج میشوند. پروانه ها به هیچ عنوان غذا نخورده و پرواز نمیکنند. آنها معمولا در مدت یک هفته زندگی خود، جفتگیری کرده، تخم گذاشته و میمیرند. تخم های بارور در مدت یک هفته از رنگ زرد به خاکستری یا بنفش تغییر رنگ میدهند. اگر این تخم ها در مدت ۳ هفته تبدیل به کرم نشوند میتوان با اطمینان بالایی گفت که تا سال آینده تبدیل به کرم نخواهند شد.
روند لمس صحیح مجددا برای حفظ سلامت کرم ها در طول چند هفته زندگی، شما باید آنها را در خشک ترین حالت ممکن برای محیط نگهداری کنید. اگر جمع شدن غذاهای مرطوب افزایش یافت باید درپوش محفظه را برداشته و به محتویات داخل، اجازه قرار گرفتن در معرض هوا و خشک شدن را بدهید تا از ایجاد رطوبت بالا جلوگیری به عمل آید. قبل از لمس کردن کرم ها و یا غذای آنها حتما دستان خود را به خوبی بشویید. کرم های ابریشم بسیار مستعد بیماری های باکتریایی هستند که نشستن دستان و از آن مهم تر، لمس نادرست میتواند از عوامل تشدید کننده و گاهی نیز ایجاد کننده باشد. تا زمانی که محیط داخل محفظه، خشک باشد کرم های شما در سلامت خواهند بود. قارچ میتواند از دمای بالا و یا رطوبت بالا به وجود آید. اگر کرم ها در محیطی که انباشته از فضولات، تار و غذای کهنه باشد زندگی کنند مکانی مساعد برای رشد و تکثیر قارچ ها فراهم آمده و کرم ها خواهند مرد. اگر از رشد و تکثیر قارچ در محفظه مطلع شدید باید فورا از الک (غربال) نیم سانتی متری برای کل محتویات داخل محفظه استفاده کرده و اضافات را دور بریزید. اگر بر اثر شد قارچ، کرم ها از قسمت های زیرین خارج شده و برای تنیدن پیله به قسمت های بالایی آمدند میتوانید کرم ها (و پیله ها) را به محفظه ای جداگانه منتقل کرده و محتویات محفظه قبلی را به طور کامل دور بیندازید. کرم های ابریشم با توجه به بدن ظریف و نرمی که دارند به شدت مستعد خراشیدگی هستند بنابراین هرگونه لمس نادرست میتواند به سادگی منجر به مرگ آنها شود. این مورد بخصوص در کرم های بزرگتر شدت بیشتری دارد. بنابراین در هنگام لمس کردن و دست زدن به کرم ها نهایت دقت را به خرج دهید.
از یک جعبه تخم که 20000 عدد است حدود 20-25 کیلو پیله به دست می آید که تا 40 کیلو گرم قابل افزایش است .
برای پرورش هر جعبه تخم نوغان حدود 40 متر مربع فضا لازم است . به طور متوسط هر 30 کیلو پیله تر 5/4 کیلو ابریشم خام می دهد که اگر در صنعت فرش بکار رود حدود 2 متر مربع با آن فرش بافته می شود .
مجموعاً از زمانی که تخم ها باز شده تا وقتی که می شوند و به داخل پیله می روند 45 روز طول می کشد .
در چرخه زندگی کرم ابریشم 4 مرحله وجود دارد :
الف : تخم – هر پروانه ماده حدود 500 تخم یا بیشتر می گذارد . پرورش دهندگان تخمها را از اول تابستان در کاغذ یا پارچه تا بهار سال بعد نگه می دارند . تخم کرم ابریشم بیضی شکل بوده و اندازه آن متفاوت و دارای منافذی جهت تنفس است .
تفریخ تخم نوغان
ایجاد شرایط لازم برای رشد جنین تخم نوغان و خروج لارو از آن را تفریخ می گویند . رطوبت مناسب برای تمام مراحل تفریخ ثابت و معادل 75 تا 80 درصد است . دمای لازم برای تفریخ در طول دوره متفاوت بوده و 15 تا 25 درجه است اتاق تفریخ روزانه تا 16 ساعت در روشنایی کامل می باشد هر هزار کرم تا بالغ شدن 35 کیلو برگ نیاز دارد .
ب) لارو – بخش اعظم و پیچیده ترین دوران زندگی کرم ابریشم دوران لاروی می باشد . مدت زمان لاروی تا زمان تبدیل شدن آن به شفیره 125 روز می باشد .
ج) شفیره – تبدیل شدن لارو به شفیره با شروع یک مرحله پوست اندازی همراه می باشد . کرم ابریشم در مرحله شفیرگی تغذیه نمی کند مرحله تنیدن پیله 3-4 روز به طول می انجامد تا رها از سوراخ کوچکی در فک آنها خارج می شود و با حرکات ضربدری سر پیله ساخته می شود .
د) پروانه – چنانچه شفیر به رشد خود ادامه دهد پس از حدود 3 هفته تبدیل به یک پروانه بالغ می شود . پروانه کرم ابریشم در همان روز اول تخم گذاری می کند . هر پروانه ماده 400 تا 600 تخم می ریزد . این پروانه قدرت پرواز ندارد و فقط قادر به جغت گیری و تخمک گذاری است و در مدت دو هفته چیزی نمی خورد و تمام انرژی خود را صرف تخمگذاری می کند و سپس می میرد .
طرز تهیه ابریشم جهت تهیه تارهای ابریشم باید رشته حیات پیله را قبل از کامل شدن مرحله شفیرگی قطع کرد و به اصطلاح آن را خفه نمود تا از تبدیل آن به پروانه جلوگیری شود . روشهای مختلفی جهت قطع این رشته حیاتی اعمال می شود که عبارتند از : آفتاب ، بخار آب جوش ، هوای گرم و روشهای شیمیایی . سپس در آب گرم می کذارند تا نرم شود طول تار آن در بعضی از پیله ها 500 متر و در برخی به 1200 متر هم می رسد .
در شرایط مناسب 11 کیلو پیله تازه در حدود 1 کیلو گرم ابریشم خام می دهد . تارهای ابریشم قدرت ارتجاعی بالایی دارند و تا 20% خاصیت کششی دارند . قدرت تار ابریشم نیز زیاد است و برای قدرت یک سیم آهنی با همان ضخامت است. تارهای چند پیله را به هم وصل و روی یک قرقره می پیچند . این نخهای 10 تا 12 رشته ایی را به نام نخهای ابریشم یک لائی می نامند .
مقدمه :
پرورش کرم ابریشم با پیشینه 4500ساله درجهان می باشد بدون شك پرورش كرم ابريشم در چين آغازشده است ابريشم و منسوجات ابريشمي از طريق جاده اي به نام جاده ابريشم به ساير نقاط حمل مي شد و به تركستان مي رسيد اين جاده ازشهرهاي جيحون سمرقند بخارا مرو طوس نيشابور دامغان گرگان ري و قزوين عبور مي كرد ودر آنجا به آذربايجان و بغداد موصل واستانبول مي رسيد وبقيه راه از درياي مديترانه مي گذشت اين راه باانشعابات فرعي به طوس و سواحل خليج فارس ودرياي عمان مي رسداهميت داد وستد ابريشم به حدي بود كه نمي توانست از سياست جهاني آن روز به دور باشد به ويژه اينكه بر سرنظارت واستفاده از حقوق راهداري قسمت هاي مختلف جاده ابريشم نيز در طول تاريخ جنگ هاي بسياري روي داده است تا مدت ها پس از كشف ابريشم راز تهيه آن درانحصار چين بود امپراطوران چين در طي قرون متمادي همواره سعي كردند تا اسرار تهيه آن را از جهانيان پنهان دارند حتي حكومت چين براي كساني كه مي خواستند راز تهيه ابريشم رابه خارج از كشور انتقال دهند مجازات مرگ تعيين كرده بود.كشور هند مانند ايران ازقديمي ترين كشورهايي است كه پرورش كرم ابريشم درآن رواج داشته است كشورهند توانسته پس از چين مقام دوم را درتوليد ابريشم احرازوآن راحفظ نمايد هند تنهاكشوري است كه درآن بطور سنتي ازچهارنوع كرم ابريشم استفاده مي شود(-كرم ابريشم توت خوار -كرم ابريشم تاسار -كرم ابريشم موگا -كرم ابريشم اري)-ضمنا90%كل محصول ابريشم اين كشور متعلق به كرم هاي ابريشم توت خوار است.
پرورش كرم ابريشم در ايران :
ايران به دليل موقعيت جغرافيايي كه دارد مهمترين كشور در مسير جاده ابريشم بود از زمان شروع پرورش كرم ابريشم در ايران اطلاع دقيقي دردسترس نيست ليكن گفته شده كه از قرن ششم تادهم ميلادي اين حرفه از مرو وگرگان به سرزمينهاي كرانه درياي خزر گسترش يافت ودوره توسعه ورشد اين صنعت درزمان صفويه بوده دراين دوره ايران سومين توليد كننده جهاني ابريشم ومنسوجات ابريشمي آن بزرگترين محصول صادراتي بودميزان توليد ابريشم دراين زمان را تا3000تن برآوردكرده اند عمدتا درگيلان ومازندران وخراسان اصفهان يزد كرمان وكاشان توليد مي شد اين مقدار هيچگاه درزمان هاي بعد حاصل نشده است.ابريشم را افريشم وبريشم وحرير وپرنيان وپرند هم مي گويند وبه عربي آنرا ابريسم نامند.
نخ ابریشم در ایران عمدتا در تولید فرش ها وقالیچه های ابریشمی وگلیم و جاجیم مصرف می شود ابریشم ممکن است برای تمام فرش چله پود خامه و یا گل فرش استفاده شود درگذشته پارچه های ابریشمی یکی از کالا های صادراتی بود وپارچه های بعضی از شهرهای ایران نظیر نیشابور همدان کاشان و یزد ازشهرت زیادی برخوردار بود درحال حاضر دربعضی ازاستان هابافته هایی ازجنس ابریشم تولید میشود که جزو صنایع دستی محسوب میشوند
.نژاد های کرم ابریشم
کرم ابریشم به دوصورت وحشی واهلی دیده میشود کرم ابریشم اهلی یاکرم پیله ازرده حشرات و راسته دوبالان ميباشد عوامل مختلفی در تعیین نژاد این حشره تاثیر دارند که مهمترین آنهاعبارتنداز:
الف-تقسیمات نژادی بر حسب محل جغرافیایی آنها همانند نژاد ژاپنی -چینی -اروپایی -کره ای –فرانسوی- گرمسیری وغیره...
ب- تقسیمات نژادی برحسب تعدادخواب دوران لاروی مانندنژادهای سه خوابه-چهار خوابه-پنج خوابه
ج- تقسیمات نژادی برحسب تعداد نسل مانند نژادهای یک نسله - دو نسله - چند نسله د- تقسیمات نژادی برحسب رنگ پیله می باشد.-پیله زرد(دارای پاهای زرد می باشند)-پیله سفید(دارای پاهای سفید می باشند)باتوجه به سابقه طولانی وکهن ایران درتولید ابریشم نژادهای مختلفی همچون نژاد خراسانی -هراتی –کرمانشاهی- سبزواری-مالاوان – بغدادي درصنعت ایران مشهور بوده اند.
چرخه زندگی کرم ابریشم :
شامل جهار مرحله - تخم - کرم - شفیره – پروانه مي باشد .
تخم کرم ابریشم بیضی شکل واندام آن درنژادهای مختلف متفاوت است غشایی روی آنرامی پوشاند که دارای منافذ تنفسی بوده درانتها دارای سوراخ هرمی شکلی وجود دارد وزن وشکل تخم ها حتی دریک نژادمشابه ویکسان نبوده ومعمولا وزن آنها دراوایل تخمگذاری سنگین تر است وآنهایی که در مراحل انتهایی تخمگذاری تولید می شوند سبکتر می باشد ولاروپس از رشد درون تخم با از بین بردن پوسته های این قسمت از همان جا خارج می شود رنگ تخم ها معمولا زرد روشن است معمولا پوسته تخم ها حاوي مواد چسبنده اي است كه باعث مي شود تخم ها پس از تخمگذاري توسط پروانه بر روي صفحه تخمگذاري تثبيت شده واز اتلاف آنها جلوگيري گردد دربرخی ازنژادها مانند نژاد بغدادی تخم ها برروی سطح خارجی ماده چسبنده دارند.
لارو كرم ابريشم از سه بخش تشكيل يافته است.- سر- سينه – شكم
سرازپوشش كتيني پوشيده شده وواجد شاخكها اندامهاي دهاني وچشم ها مي باشد شاخكها در دوسوي دهان قرار داشته و هر كدام داراي سه مفصل بوده واز اعضاي حسي مي باشند دهان از نوع ساينده بوده و داراي لب بالا ، آرواره هاي بالا ،ولب پاييني مي باشد آرواره هاي بالابرگهاي توت را با دانه هاي اره اي خود له مي كنند آرواره هاي پاييني با پالپهاي حسي مسوول حس چشايي مي باشند لب پاييني بين دو آرواره پايين قرار دارد ودربالا به يك جفت پالپ لبي كه اندام تنيدن نخ ابريشم دربين آنها قرار دارد منتهي مي شود درنتيجه وظيفه دهان نرم كردن غذا وتنيدن ابريشم است درقسمت فوقاني سرشش عددچشم ساده قرار دارد ودرنزديكي آنها پايه شاخكها ديده مي شود.
سينه از سه بند تشكيل يافته وهر بند شامل يك جفت پامي باشد هريك ازپاهاي سينه اي داراي سه مفصل مي باشند.
شكم كرم ابريشم درمرحله بلوغ داراي 9حلقه است ودردوران رشد پيش از بلوغ 11حلقه است كه در آخر اين دوره از رشد كرم سه حلقه انتهايي به هم پيوسته وتشكيل يك بند ياحلقه رامي دهند حلقه هاي سوم چهارم پنجم ششم وهمچنين حلقه آخرياحلقه نهم داراي ضمايمي به نام پاهاي كاذب بوده كه درحقيقت درحكم پاهاي شكمي كرم هستند بزرگترين آنها پاهاي آخرين بند شكمي مي باشد كه به نام پاهاي دمي معروف است.
اصول پرورش کرم ابریشم :
چنانچه اصول صحیح پرورش کرم ابریشم رعایت گرددمی توان به راحتی از یک جعبه تخم نوغان تا 40 کیلو پیله برداشت نموداین اصول عبارتست از:
مرحله اول پرورش کرم جوان ( ریزه داری) مرحله دوم پرورش کرم بالغ ( کرم درشت )
پرورش کرم جوان ( ریزه داری): عمليات تفريخ : کرمهای تازه تفریخ شده را در گیلان مورچه می نامند . تخم نوغان مانند یک موجود زنده است و برای دستیابی به نتیجه مطلوب که همانا افزایش کمیت و کیفیت پیله تولیدی میباشد ، لازم است در دوره تفریخ شرایط مناسبی را از حیث دما، رطوبت ، نور و تهویه برای آنها فراهم نمود . در این راستا نکاتی که از آغاز پرورش و تفریخ تخم ها باید به آن توجه داشت عبارتند از:
پس از تحویل گرفتن جعبه تخم نوغان اگر مایلید تفریخ تخم ها در داخل همان جعبه هایی که تحویل گرفته اید انجام شود باید آن را بطور افقی قرار داد تا تخمها روی هم انباشته نشوند حداقل هر روز یکبار نیز به آرامی تکان داده شود . ولی اگر قصد دارید تخم نوغان را در جعبه هایی همانند جعبه شیرینی ( یا جعبه ای به همین اندازه) که کف آن توسط یک ورق کاغذ پوشیده تفریخ نمائید باید تخمها را به آرامی و یکنواخت در آن بریزید . از زمان تحویل گرفتن جعبه تخم نوغان تا شروع پرورش باید جعبه تخم نوغان را ابتدا بمدت 3 روز در دمای (18-15 سانتیگراد) نگهداری نمود و سپس درجه حرارت محیط را تا زمان تفریخ در حد 25 درجه سانتیگراد ثابت نگه داشت. .بمنظور تسهیل در کار بهتر است در صورت امکان یک دماسنج همراه با رطوبت سنج تهیه کرده و در اتاق قرار دهید .دقت شود تا نور آفتاب مسقیماً به تخم نوغان نتابد.
چنانچه هوا سرد باشد میتوان از یک وسیله گرما زا ( بخاری ) استفاده نمود اما باید توجه داشته باشید که این وسیله بو و دود ندهد . بخاری حتماً باید دود کش داشته باشد باید مواظب بود که اتاق خیلی گرم نشود. زیرا حرارت بالاتر از 25 درجه سانتیگراد مناسب نبوده و تخم نوغان بطور نا منظم تفریخ می شود .
برای تامین روشنایی اتاق تفریخ بهتر است از لامپهای مهتابی استفاده شود. اتاق تفریخ در شبانه روز باید حدود 18 ساعت روشن باشد ( حدوداً از ساعت 4 صبح تا ساعت 10 شب ) روشنایی اتاق طی دوره تفریخ تا زمانیکه رنگ تخمها بصورت خاکستری روشن تغییر نمایند و یا اینکه یک تا دو تخم باز شده و کرم ریز خارج گردد لازم است سپس لامپ را خاموش کرده و روی جعبه یک پارچه سیاه قرار می دهند تا 2 روز در تاریکی مطلق قرار گیرد .بعد از این مدت باید تخم نوغانها حدود 4 ساعت ( از ساعت 8-4 صبح ) در معرض روشنایی قرار گیرند تا کرمها بطور یکنواخت تفریخ شوند .
درجه حرارت و رطوبت : سن اول 27 درجه سانتیگراد حرارت و 85% رطوبت .درجه حرارت و رطوبت : سن دوم 26 درجه سانتیگراد حرارت و 80% رطوبت .درجه حرارت و رطوبت : سن سوم 25 درجه سانتیگراد حرارت و 75% رطوبت .
تغذیه کرم جوان :
به منظور شروع خوب پرورش و تقویت بنیه کرمها باید آنها را با مقدار کافی برگ توت با کیفیت تغذیه نمود .
برگ مناسب در سن اول : از شاخه های انتهای درختان توت از اولین تا پنجمین برگ .
برگ مناسب در سن دوم :از شاخه های انتهای درختان توت از اولین تا هفتمین برگ
برگ مناسب در سن سوم : از شاخه های انتهای درختان توت از اولین تا دهمین برگ که بصورت یک شاخه نرک یکساله است .
برگهای چیده شده را بصورت مربع شکل برش دهید . اندازه قطعات مربع معمولاً دو برابر طول کرم در هر سن است .برگدهی باید به شکل صحیح انجام گیرد تا از انباشته شدن و اتلاف آن در بستر جلوگیری گردد معمولاً در شبانه روز سه وعده برگدهی انجام می شود . مقدار برگدهی در سنین جوانی به شرح ذیل است.
سن اول به ازای هر جعبه تخم نوغان 5/1 کیلوگرم ( در هر وعده 5/1 تا 2 لایه برگدهی انجام میشود )
سن دوم به ازای هر جعبه تخم نوغان 5 کیلوگرم ( در هر وعده 2 تا 5/2 لایه برگدهی انجام میشود.)
سن سوم به ازای هر جعبه تخم نوغان 30 تا 35 کیلوگرم( در هر وعده 5/2 تا 3 لایه برگدهی انجام میشود )
به همراه بزرگ شدن کرمها باید سطح بستر آن نیز افزایش یابد تا کرمها بطور یکنواخت در سطح بستر پخش گردند.
افزایش سطح بستر برای سنین مختلف بشرح ذیل است
سن اول : پس از تفریخ تخم نوغان و انتقال آن به سینی های پرورش سطح بستر از 35×30 سانتیمتر شروع و تا انتهای سن اول به میزان 5/0 متر مربع گسترش می یابد. سن دوم : از 5/0 متر مربع شروع تا 5/3 متر مربع افزایش می یابد
.سن سوم : از 5/3 متر مربع شروع تا 5/5 متر مربع افزایش می یابد
خواب کرمها ( پوست اندازی ) :خواب مرحله گذر از یک سن به سن دیگر است که در آن کرمها ظاهراً بی حرکت میشوند ، این مرحله را پوست اندازی کرمها یا اصطلاحاً خواب کرم ابریشم می گویند .در این مرحله کرمها همزمان به خواب نمی روند ، بنابراین در پایان هر سن لاروها پس از آنکه اطمینان حاصل شد بیش از 90% کرمها تغذیه نمی کنند و در شرف پوست اندازی هستند باید اقدامات ذیل انجام گیردابتدا باید بستر آنها را گسترش داد سپس با استفاده از آهک سرند شده بستر کرمها را آهک پاشی نمود. میزان آهک پاشی باید به اندازه ای باشد که کرمها در آهک غوطه ور نگردند تا منافذ تنفسی آن مسدمد نشده و به حیات کرم آسیب وارد نیاید. آهک به سبب خاصیت گندزدایی و کاهش رطوبت بستر و خشکاندن برگهای تغذیه نشده باقیمانده و در کاهش بیماریهای کرم ابریشم و یکنواختی رشد لاروها بسیارمؤثر می باشد.
نظافت بستر
به منظور پیشگیری از بروز هر نوع بیماری لازم است به نظافت و ضدعفونی محل پرورش توجه نمود قبل از شروع کار پرورش بهتر است بقایای کرمها و فضولات چسبیده به در و دیوار اتاق پرورش جمع آوری شده سپس کلیه وسایل و محیط پرورش شستشو شوند بعد از شستشو نیز با فرمالین و یا پودر کلر ضد عفونی گردندهدف از نظافت بستر حذف برگهای باقیمانده و فضولات کرم ابریشم از روی بستر پرورش است . این عمل قبل از خواب ، بعد از خواب و در نیمه دوره هر سن انجام پذیرد . عمل نظافت بستر با توری انجام میگیردو باید از صدمه به کرمها جلوگیری گردد و کرمهای ضعیف و بیمار از بستر جمع آوری شده و در ظرف آب کلر که قبلاً تهیه شده نگهداری شور . فضولات نیز از اتاق پرورش خارج شده و وسایل پرورش را تمیز نمائید.
روش نظافت بستر
بعد از انجام خواب کرمها وقتی بیش از 90% کرمها پوست اندازی نمودند لازم است توریهای پلاستیکی که دارای سوراخهای متناسب با جثه کرم باشد، روی بستر پهن نموده و اولین وعده غذاییی هر سن روی توری داده ، این عمل موجب میشود که کرمها برای تغذیه از سوراخهای توری عبور نموده و روی آن شروع به تغذیه نمایند. با دو وهله برگدهی روی توری ، توری را مانند لوله کردن قالی به همراه کرم و برگهای روی آن جمع آوری کرده و کنار بستر قرار داده و پس از نظافت بستر کرم وبرگ روی بستر قرار داده میشود .
این روش نظافت بستر دارای فواید زیر می باشد:
اولاً آن دسته از کرمهایی که به دلیل بیماری و یا عقب ماندگی نتوانسته اند از توری بالا بیایند در زیر باقی مانده و به سادگی از دیگر کرمها جدا می شوند . ثانیاً چون در هر مرحله برگدهی ، کرمها فقط مقداری از برگ را تغذیه می نمایند و بقیه برگ در بستر باقی میماند، و برگهای باقیمانده به مرور نه تنها موجب تراکم بستر میگردد، بلکه بدلیل مخلوط شدن این برگها با مدفوع کرم محیط مناسبی برای رشد عوامل بیماری زا بویژه قارچ و ابتلای کرم به بیماریهای گوناگون میشود که بدین ترتیب با نظافت بستر این مشکل کاهش می یابد.
ضد عفونی با فرمالین:
یک لیتر فرمالین 37% که در بازار موجود است با 11 لیتر آب مخلوط کرده تا فرمالین 3% بدست آید این حجم محلول برای ضد عفونی 11 متر مربعمحل پرورش کفایت می کند البته ضرورت دارد قبل از محلول پاشی کلیه منافذ و سوراخها مسدود گردند و تا 24 ساعت درب و پنجره نیز بسته باشند و درجه حرارت اتاق نیز 25 درجه سانتیگراد باشد بهترین زمان مصرف فرمالین حدود دو هفته قبل از شروع کار است به هر حال فاصله مصرف فرمالین تا آغاز پرورش نباید کمتر از 10روز باشد. بعلت بوی تند فرمالین بهتر است هنگام کار از ماسک استفاده شود و یا حداقل یک حوله خیس جلوی بینی و دهان گرفته شود.
ضد عفونی با پودرکلر:
پودر کلر موجود در بازار سفید رنگ و با بوی تند و با ماده موثر 60% تا 65% کلرین است. این پودر اثر بسیار خوبی روی بیماریها دارد . هر 200 گرم از پودر را در 10 لیتر آب حل نموده و برای 10 متر مربع بکار برید.پس از محاسبه سطح محل پرورش پودر لازم را داخل ظرفی ریخته و پس از اضافه کردن مقداری آب آن را خوب بهم بزنید تا پودر حل شود سپس بقیه آب را اضافه کرده و مجدداً هم بزنید تا محلول یکنواختی بدست آیدو با کمک سمپاش محلول پاشی نمایید. باید توجه داشت که محلول آماده شده بلافاصله مصرف گردد تا تبخیر نشود.
عملیات شستشو و ضدعفونی قبل از پرورش تا حد زیادی موجب پیشگیری از بروز بیماریها میشوداما ممکن است در طول پرورش نیز مجدداً لازم باشد ضدعفونی شود همچنین کف اتاقها ( تلمبار)، راهروها، درب های ورودی و محل نگهداری برگ ( برگخانه ) را می توان با محلول کلر 1 درصد به فاصله هر چند روز یکبار محلول پاشی نمود . بهتر است جلوی درب ورودی محل پرورش ( تلمبار ) یک اسفنج آغشته به محلول آهک قرار گیرد تا افرادی که داخل می شوند کفشها را ضد عفونی نمایند. کرمهای بیمار را در ظرف محتوی آهک بیاندازید. هرگز کرمهای بیمار را به اطراف پرتاب نکنید ، زیرا باعث گسترش آلودگی می شوند.از جارو کردن کف محل های پرورش پرهیز کنید زیرا گرد و غبار روی کرمهای بستر می نشیند. برگها و شاخه های توت که از بستر روی زمین می افتد نباید برای تغذیه کرم استفاده شوند .هر چند روز یکبار کف اتاق پرورش ( تلمبار ) پودر آهک مخلوط با کلر پاشیده شود. مقدار پودر آهک مخلوط با کلر عبارت از 950 گرم آهک و 50 گرم پودر کلرین است.
پرورش کرم بالغ ( کرم درشت )
به سنین چهارم و پنجم دوره زندگی کرم ابریشم کرم بالغ گفته میشود با توجه به تفاوتهایی که بین کرم جوان و کرم بالغ از نظر شرایط پرورش و نحوه تغذیه وجود دارد شخص پرورش دهنده باید با نحوه پرورش کرم بالغ به خوبی آشنایی داشته و بر پایه آن ، روش مناسب پرورش را انجام دهد بهترین مکان برای پرورش کرم بالغ سالنهای بزرگ یا تلمبار های پرورش کرم بالغ است . این نوع تلمبارها دارای بسترهای پرورشی بصورت چند طبقه ( تا 3 طبقه روی هم ) در طول سالن و به عرض 5/1 متر می باشد .اسکلت بسترها را می توان از آهن یا چوب انتخاب نمود و کف بسترها هم بوسیله توری فلزی پوشانده می شود
ارتفاع اولین طبقه از سطح زمین 20 سانتیمتر ، فاصله طبقه دوم از طبقه اول 80 سانتیمتر و فاصله طبقه سوم با دوم 50 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.اندازه بستر برای سن چهارم از 5/5 متر مربع شروع و تا 14 متر مربع و برای سن پنجم تا 25 متر مربع به ازای هر یک جعبه تخم نوغان است.سطح کل لازم برای پرورش یک جعبه تخم نوغان 25 متر مربع است.
شرایط محیطی جهت پرورش کرم بالغ : کرم بالغ به حرارت و رطوبت زیاد و شرایط نا مناسب تهویه حساس می باشد و لذا رعایت حرارت، رطوبت و تهویه بموقع سالن یا تلمبار موجب سلامت کرمها و افزایش محصول پیله خواهد شد . حرارت و رطوبت لازم برای کرم بالغ در سن چهارم 25-24 درجه سانتیگراد و 75-70 درصد رطوبت و برای سن پنجم 24-23 درجه سانتیگراد و 70-65 درصد رطوبت می باشد.تهویه هوای داخل سالن یا تلمبارهای کرم بالغ ضروریست . زیرا با رشد کرمها و بالا بودن میزان تغذیه به همان میزان تولید حرارت ، دفع CO نیز زیاد شده و اگر گردش هوا در روی بستر صورت نگیرد ، کرمهای ضعیف ومستعد بیماری می گردند .
تغذیه کرم بالغ :جهت تغذیه کرم بالغ باید از برگهای همراه با شاخه استفاده نمود کیفیت برگ چیده شده مناسب و مقدار آن کافی باشدمیزان برگ مناسب در هر وهله تغذیه مقداری است که تقریباً بطور کامل به مصرف کرم ها رسیده و برای وهله بعدی برگدهی برگهای کهنه در بستر باقی نمانده باشد - مقدار مناسب برگ توت برای سن چهارم 140 کیلوگرم و برای سن پنجم 800-750 کیلوگرم شاخه و برگ است .
نکاتی که در تغذیه کرم بالغ باید رعایت کرد :
1- در پرورش کرم بالغ از دادن برگهای نارس به کرمها اجتناب نموده و سعی گرددد برگها رسیده و کامل باشند
2- از دادن برگهای لطیف ( آن دسته از برگهای نارس که بر روی نرکها ظاهر میشوند و به آسانی می ریزند) و برگهای خشبی ( نرکها که مقدار رطوبت آنها کمتر از 70% بوده و توسط فشار بین انگشتان به آسانی شکسته شود ) و برگهای در سایه رشد کرده و برگهای گل آلوده و برگهای خیس و باران خورده و برگهای آغشته به مواد شیمیایی و برگهای آلوده به بیماری و آفات ( برگهای مریض ) خودداری نمائید .
تنیدن پیله و برداشت آن :
تنیدن پیله : مرحله تنیدن پیله آخرین مرحله پرورش کرم ابریشم و حساسترین مرحله از نظر بدست آوردن محصول فراوان با کیفیت مطلوب است.در طول تنیدن پیله باید به دو نکته مهم توجه کرد:
1- تنظیم برنامه تنیدن پیله
2 - تدارک تجهیزات تنیدن پیله
تنظیم برنامه تنیدن پیله :
در اواخر سن پنجم کرمها بتدریج اشتهای خود را از دست میدهند ، طول بدن کوتاه و مدفوع نرم میگردد ، کرمها سر و سینه خود را بالا نگه داشته و تارهای ابریشمی ترشح می کنندو برای یافتن مکان مناسب جهت تنیدن پیله به اطراف میخزند. کلیه این علائم نشانه این است که کرم آماده تنیدن میباشد. با توجه به این علائم ابتدا باید کرمهای آماده را تاحد امکان جمع آوری نمود ، شرایط محیطی داخل تلمبار نیز باید 25 درجه سانتیگراد و رطوبت 70% باشد.
تدارک تجهیزات تنیدن پیله :
وسایلی که برای تنیدن پیله استفاده میگردد باید فراهم کننده فضای راحتی برای کرمها باشد تا تعداد پیله ها دوبل به حداقل برسد. هوا براحتی در جایگاه تنیدن پیله جریان داشته و رطوبت به آسانی از آن عبور نماید، ارزان و با دوام باشد که معمولاً از گیاهان محلی که دارای انشعاب برگی زیاد بوده و بوی زننده ای نداشته باشد و یا از کاه و کلش خرد نشده میتوان استفاده نمود .
برداشت پیله:
مناسبترین زمان برداشت پیله هنگامیست که کرمها به شفیره تبدیل شده و پوست آنها قهوه ای رنگ شود . در برداشت پیله سعی شود ابتدا پیله های ناجور ( پیله های شله رنگی و پوست پیازی ) و پیله های دوبل جمع آوری و جدا از پیله های سالم قرار گیرند ، ضروری است پس از برداشت پیله کرکهای روی آن با دست و یا با ماشین کرک گیری برداشت گردد .
حالت بالغ این حشره، پروانه است. در حالی که لارو آن، کرم ابریشم بوده و شفیره آن، در داخل پیله ای که میتند قرار میگیرد تا در نهایت به صورت پروانه از پیله خارج شود. به تدریج با رشد کرم، ۴ بار پوست اندازی توسط این حیوان انجام میشود. امروزه کرم های ابریشم فقط در محیط اسارت زندگی میکنند. آنها قرن ها پیش، به خانه های انسان ها منتقل شدند و پس از مدتی، دیگر توان زندگی در طبیعت را از دست دادند. این مورد بخصوص از زمانی که آنها توانایی پرواز را از دست دادند شدت بیشتری یافت. تمامی کرم های ابریشم در طبیعت منقرض شده اند. یکی دیگر از دلایل اصلی منقرض شدن این حیوانات در طبیعت این است که آنها فقط توانایی خوردن برگ درخت توت سفید را دارند.
این کرم ها توسط دانشمندان برای بررسی فرومون ها مورد استفاده قرار گرفته اند. حشرات ماده از خود فرومون ترشح کرده و حشرات نر، به وسیله آنتن های روی سر خود، این فرومون ها را دریافت میکنند. این پروسه به پروانه نر اجازه میدهد که بتواند حشره ماده ای را برای جفتگیری پیدا کند. آنتن روی سر پروانه (بید) ماده از تعداد بسیار زیادی از موهای ریز تشکیل شده که احتمال دریافت فرومون های بسیار ناچیز را نیز برای این حیوان حتی در فواصل زیاد، افزایش میدهد. چگونه کرم ابریشم خود را به اندازه مناسب و کامل رشد برسانیم؟ نکته مهم و جالب توجه در خصوص کرم های ابریشم این است که آنها به همان اندازه که از شما غذا دریافت کنند رشد خواهند کرد و گاهی میتوانند تا نزدیک به ۱ هفته بدون غذا سر کنند. البته به خاطر داشته باشید اگر طی چند روز غذا به آنها نرسد دچار کم آبی بدن (dehydrated) میشوند و باید حداقل روزانه یک بار به کرم های ابریشم غذا داده شود تا در سلامت کامل باقی بمانند. اما در حالت کلی اگر شما تعداد بسیار زیادی کرم ابریشم داشته و فقط تصمیم به زنده نگاه داشتن آنها گرفته اید میتوانید به سادگی با هفته ای چند بار غذا دادن، به طور نسبی به برنامه مورد نظر خود نزدیک شده و از رشد زیاد کرم ها نیز جلوگیری کنید. پیش از دست زدن به کرم ها و همینطور غذای آنها دستان خود را به طور کامل بشویید تا از شیوع مشکلات باکتریایی جلوگیری شود. برای نتیجه گیری بهتر میتوانید دما را ۲۵٫۵ تا ۳۱ درجه سانتیگراد قرار دهید.
دقت کنید که قرار دادن کرم های زیاد در یک محوطه کوچک و جمع شدن برگ های خشک قبلی و فضولات، مانع از رسیدن شما به نتیجه دلخواه خواهد شد. اگر در چنین شرایطی (تکاثف بالا) گرفتار شدید، درپوش محفظه را برداشته و اجازه دهید که محتویات داخل آن، به طور کامل در معرض هوای آزاد قرار گرفته و خشک شود. در دفعات بعد، حتما پیش از قرار دادن غذای جدید، از خشک شدن (و یا اتمام) غذای قبلی اطمینان حاصل کنید. غذاهای مرطوب میتوانند بستری مناسب برای رشد و تکثیر قارچ و سایر ارگانیزم های مخرب باشند در صورتی که این حالت در غذاهای خشک وجود ندارد. به تدریج با رشد کرم ها، شما نیاز به استفاده از محفظه بزرگتری برای کرم ها خواهید داشت. این محفظه باید دارای حفره هایی برای تهویه باشد. در غیر این صورت باید درپوش را هر از گاهی بردارید تا کرم ها دچار خفگی نشوند و برگ ها نیز در زمان خود، خشک شوند. شما میتوانید از جعبه های کفش نیز برای نگهداری از کرم ابریشم استفاده کنید. غذاهای باقی مانده از قبل را میتوان از محفظه خارج کرد اما اگر این غذاها از قبل خشک شده باشند انجام این کار ضرورتی ندارد. تحت شرایط ایده آل (دمای بین ۲۵ تا ۳۱ درجه سانتیگراد و غذای روزانه منظم به میزان مناسب) کرم ها میتوانند در طی ۱۲ روز از حالت تخم، به یک کرم ۲٫۵ سانتی متری تبدیل شده و در مدت ۳۰ روز به طول ۷٫۵ سانتی متر برسند. این کرم ها معمولا در ۲۸ الی ۳۰ روزگی، اقدام به تنیدن تار به دور خود کرده و پیله ای با طول ۶ الی ۷٫۵ سانتی متر میسازند.
از پیله تا پروانه پروانه ها پس از طی ۲ الی ۳ هفته دگردیسی از داخل پیله خارج میشوند. پروانه ها به هیچ عنوان غذا نخورده و پرواز نمیکنند. آنها معمولا در مدت یک هفته زندگی خود، جفتگیری کرده، تخم گذاشته و میمیرند. تخم های بارور در مدت یک هفته از رنگ زرد به خاکستری یا بنفش تغییر رنگ میدهند. اگر این تخم ها در مدت ۳ هفته تبدیل به کرم نشوند میتوان با اطمینان بالایی گفت که تا سال آینده تبدیل به کرم نخواهند شد.
روند لمس صحیح مجددا برای حفظ سلامت کرم ها در طول چند هفته زندگی، شما باید آنها را در خشک ترین حالت ممکن برای محیط نگهداری کنید. اگر جمع شدن غذاهای مرطوب افزایش یافت باید درپوش محفظه را برداشته و به محتویات داخل، اجازه قرار گرفتن در معرض هوا و خشک شدن را بدهید تا از ایجاد رطوبت بالا جلوگیری به عمل آید. قبل از لمس کردن کرم ها و یا غذای آنها حتما دستان خود را به خوبی بشویید. کرم های ابریشم بسیار مستعد بیماری های باکتریایی هستند که نشستن دستان و از آن مهم تر، لمس نادرست میتواند از عوامل تشدید کننده و گاهی نیز ایجاد کننده باشد. تا زمانی که محیط داخل محفظه، خشک باشد کرم های شما در سلامت خواهند بود. قارچ میتواند از دمای بالا و یا رطوبت بالا به وجود آید. اگر کرم ها در محیطی که انباشته از فضولات، تار و غذای کهنه باشد زندگی کنند مکانی مساعد برای رشد و تکثیر قارچ ها فراهم آمده و کرم ها خواهند مرد. اگر از رشد و تکثیر قارچ در محفظه مطلع شدید باید فورا از الک (غربال) نیم سانتی متری برای کل محتویات داخل محفظه استفاده کرده و اضافات را دور بریزید. اگر بر اثر شد قارچ، کرم ها از قسمت های زیرین خارج شده و برای تنیدن پیله به قسمت های بالایی آمدند میتوانید کرم ها (و پیله ها) را به محفظه ای جداگانه منتقل کرده و محتویات محفظه قبلی را به طور کامل دور بیندازید. کرم های ابریشم با توجه به بدن ظریف و نرمی که دارند به شدت مستعد خراشیدگی هستند بنابراین هرگونه لمس نادرست میتواند به سادگی منجر به مرگ آنها شود. این مورد بخصوص در کرم های بزرگتر شدت بیشتری دارد. بنابراین در هنگام لمس کردن و دست زدن به کرم ها نهایت دقت را به خرج دهید.