اسب های ترکمن، خزر ، کرد، خوزستان، دره شویی پنج اسب اصیل ایرانی هستند که درخواست های جهانی زیادی دارند و با شناسنامه دار کردن آنها و ایجاد زیر ساخت های صادراتی و توسعه گردشگری می تواند منابع ارز آوری سرشاری برای کشور باشد.
تولید و پرورش اسب اصیل ترکمن در خراسان شمالی پیشینه ای تاریخی دارد. هم اکنون نژاد “تاروبرد” به عنوان سریع ترین و سواری ترین اسب جهان و “آخال تکه” زیباترین و گران ترین اسب دنیا در شهرهای جرگلان ، مانه وسملقان پرورش می یابند. ایران نقطه تکامل اسب پس از ۷۰ میلیون سال بوده و به همین خاطر فعالان صنعت اسب در جهان، ایران را اقیانوس ژن این حیوان می‌دانند.
ˈمحمدتقی ابراهیم‌پورˈ پایه‌گذار تبارنامه اسب کشور و از فعالان صنعت اسب در ایران معتقد است که علاوه بر اسب ترکمن که میان مردم شناخته شده است، اسب نسائی، اسب اصیل خوزستان (عرب)، اسبچه خزری، اسب دره شویی و اسب کرد از نژادهای اصیل اسب ایران هستند که مردم اطلاع چندانی از آن ندارند . برخی کشورها مخصوصا کشورهای عربی آنرا به نام خود ثبت کردده اند که مسوولان تلاش دارند هویت آنها را به ایران باز گردانند.
وی می‌گوید که ارزش صنعت اسب در آمریکا با درآمد ناشی از صنعت غذا در این کشور برابری می‌کند و در حالی که این صنعت در ایران می‌تواند ارز آور باشد، ارز زیادی بابت واردات اسب از کشور خارج می‌شود.
از سویی دیگر چند سالی است که طرح اصلاح ژن و صادرات اسب اصیل ترکمن در سیاست های فرهنگی و اقتصای ایران قرار گرفته و تلاش می شود با تدوین و اجرای برخی از سیاست ها و برنامه های لازم، این ثروت معنوی و تاریخی کشورمان به بهره برداری برسد.
پرش اسب ترکمن از موانع زیرساختی
باتوجه به اجرای سیاست های اقتصادی، صادرات اسب اصیل ترکمن می تواند در ارز آوری و اشتغالزایی نقشی عمده را ایفا کند، اما نبود برخی زیرساخت ها از جمله گمرک صادرات اسب ، شناسنامه برای اسب، آزمایشگاه تعیین ژن و … را می توان موانع مهمی برای صادرات اسب اصیل ترکمن دانست.
به همین منظور در سال جاری شاهد ساخت و ساماندهی گمرک بجنورد ، همکاری سازمان جهاد کشاورزی با پرورش دهندگان اسب و انجام آزمایش هایی برای تایید نژاد و ژن اسب های صادراتی در خراسان شمالی هستیم .
باتوجه به افتتاح و بهره برداری گمرک صادرات اسب خراسان شمالی در راستای سیاست های اقتصادی ، استاندار خراسان شمالی درگفت وگو با خبرنگار شبکه ایران می گوید: بزرگ ترین گله های اسب اصیل ترکمن در اطراف شهر بجنورد وجود دارد ، به همین منظور گمرکی با زیرساخت های صادرات اسب به سایر کشورها دراین استان ساخته شد که هم اکنون مورد بهره برداری قرار گرفته است.
محمود احمدی بیغش ، با مدنظر قراردادن برخی از مشکلات صادرات این نوع اسب می افزاید: حداقل یک هزار راس اسب اصیل ترکمن در این استان وجود دارد که باید شناسنامه دار شوند و اصالت آنها مورد تایید قرار بگیرد. از این رو ساخت آزمایشگاه برای تعیین خالصی ژن اسب الزامی است .
از سوی دیگر حمید رضا صالحی اسبدار نمونه کشور نیز اعلام می کند،که شناسنامه دار شدن اسب های اصیل ترکمن در چند سال اخیر روند رو به رشدی داشته به طوری که از ابتدای امسال بیش از ۵۰۰ شناسنامه برای اسب های ترکمن در استان خراسان شمالی صادر شده است.
صالحی تاکید می کند: تولید اسب در ایران با نظارت و مشاوره های پزشکی و علمی انجام نمی شود و از سویی دیگر چون هزینه نگهداری اسب برای بسیاری از پرورش دهندگان سنگین و زیاد شده از بارداری مادیان جلوگیری می شود. همین نکته تکثیر نسل اسب های اصیل را به خطر انداخته است.
تقاضای جهانی برای گردشگری اسب ایرانی
ˈکیومرث عظیمیˈ دبیر جشنواره ملی نژادهای اسب اصیل ایران درباره گردشگرانی که با هدف دیدن اسبهای ایرانی حاضرند به کشورمان سفر کنند، می‌گوید: هرچند آمار دقیقی در این زمینه در دست نیست اما بسیاری تمایل دارند که برای بازدید و سوارکاری با نژادهای اصیل اسب ایرانی به کشورمان سفر کنند.
عظیمی از رایزنی با کمیته ملی طبیعت گردی برای توسعه گردشگری اسب خبر داد تا اسب اصیل ایران در کنار جاذبه‌های طبیعی ایران به گردشگران معرفی شود.
واردات بی رویه اسب های عرب
اسب ترکمن به دلیل نداشتن شناسنامه و ازسوی دیگر خارج نشدن از مرزها و شرکت نداشتن درمسابقات نتوانسته برای پرورش دهنگان سود وتوجیه اقتصادی داشته باشد. از سویی دیگر نیز واردات اسب از سایر کشورها نژاد اسب های ترکمن به ویژه تک خون ها را تهدید کرده است.
رئیس هیات سوارکاری خراسان شمالی هم با مدنظر قرار دادن حفظ اصالت اسب ترکمن اظهار می کند: در ایران سرمایه گذاری برای اصلاح نژاد بسیار بالا است همین نکته واردات اسب های چند خون و نژاد مختلط را در دهه گذشته افزایش داده که منجر به اختلاط نژاد اسب های ترکمن و کاهش اسب اصیل و تک خون شده است .
به گفته فهمیان، در سال های گذشته واردات بی رویه اسب های عرب را به ایران شاهد بوده ایم و اختلاط نژاد اسب های اصیل ایرانی با این اسب ها رونق گرفته است. شاید از منظر رتبه آوری در مسابقات سرعت این اختلاط نژادی خوب باشد اما از نظر اصالت نژاد ، خسارات بیشتری را برای صنعت اسب به همراه خواهد آورد.
این در حالی است استاندار خراسان شمالی معتقد است : تهیه بانک ژن و شناسایی اسب های تک خون الزامی به شمار می رود و اکنون اسب های استان خراسان شمالی نیازمند شناسایی و اصلاح ژن هستد.
احمدی بیغش ادامه می دهد: شناسایی و پرورش تک خون ها علاوه بر درآمد زایی می تواند پیشرفت در ورزش را نیز به ارمغان آورد به همین منظور است که قوانین تازه ای در واردات اسب تدوین شده تا سرمایه گذاری بر تولید و پرورش اسب اصیل ترکمن به صرفه تر شود که این صنعت رونق پیدا کند و توجیه اقتصادی داشته باشد.
اسب اصیل ترکمن ثروتی معنوی
شاید عمده ترین دلیل برای پرورش اسب کسب درآمد باشد اما وقتی به اصالت اسب ترکمن و جایگاه آن در دنیا توجه شود می توان آن را از ثروت و سرمایه های معنوی ایران برشمرد .
از نظر صالحی اسبدار نمونه کشور ، اسب اصیل ترکمن به عنوان یک ذخیره ژنتیکی می تواند سرمایه ای ملی باشد که هم اندازه معادن ایران درآمد زایی کند.
وی براین باور است که از سویی دیگر زیبایی این اسب و قدرت جسمانی بالایش در جهان مثال زدنی است که این نکته باعث می شود تا تقاضای بسیاری برای استفاده از ژن این اسب در جهان وجود داشته باشد.
رئیس هیات سوارکاری خراسان شمالی ،نیز قیمت بالای اسب اصیل ترکمن اشاره می کند و اینکه هم اکنون قیمت این اسب در خارج از ایران معادل ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان است ،پس شایسته است تا برای ساماندهی تولید و اصلاح این نژاد به منظور صادرات تلاش شود.
فهمیان اعلام می کند: اسب اصیل ترکمن همواره در مسابقات جهانی برای زیبایی و حرکت موزونش مقام های بسیاری را کسب می کند .این زیبایی خریداران بسیاری دارد که حاضر به سرمایه گذاری های کلان هستند.
صادرات اسب اصیل ترکمن منبع سرشار ارزی برای کشور / تهدید تک خون ها با واردات اسب های بی اصالت خارجی | اسب و سوارکاری ایران
۶۱۲ – ۸۰۰ پیش از میلاد، دوره ایلامی نوشاید زیباترین تصاویر تاریخی از کمانگیری روی اسب متعلق به پادشاه آشوربانیپال باشد (تصویر پایین) که روی چندین قطعه سنگ بزرگ کنده کاری شده و با جزئیات بسیار این ورزش را نشان می دهد. گفتنی است این آثار مکشوفه از غرب ایران، کمانگیری را بدون زین و رکاب در حال تاخت و با شیوه کمان کشی سه انگشتی که امروزه نیز استفاده می شود نشان می دهد.تصویر زیر: هنر پادشاهی شکار — کنده کاری شده بر روی دیوار کاخ شمالی آشوربانیپال، پادشاه آشوری (۶۶۸ – ۶۲۷ قبل از میلاد) در غرب ایران
۳۳۰ – ۵۵۰ پیش از میلاد، هخامنشیانسنگ نوشته داریوش در دیوار جنوبی پارسه (تخت جمشید):“خداوند یکتا، سرزمین پارس را که دارای مردمان خوب و اسبان خوب است، از دشمن، دروغ و خشکسالی محفوظ بدارد”عبارت های اسبان خوب، سواران خوب و مردمان نیک در بسیاری کتیبه های مربوط به این دوره به چشم می خورد.در وصف اهمیت کمانگیری در این دوره می توان به سنگ نگاره های کوه بیستون که در آن داریوش با در دست داشتن کمان پارسی دشمنان شکست خورده را به صف کشیده است اشاره کرد. پادشاه این امپراطوری که کمتر نگاره ای از او بدون کمان موجود است خود را در سنگ نوشته های نقش رستم اینگونه معرفی می کند:“من داریوش شاه، یک پارسی از نژاد آریایی به هنگام سواری و سوارکاری خوب هستم، به هنگان تیر انداختن کمانگیری خوب هستم، هم پیاده و هم سوار بر اسب.”تصویر زیر: سنگ نگاره های کوه بیستون، داریوش با در دست داشتن کمان پارسی دشمنان شکست خورده را به صف کشیده است.
تصویر زیر: سکه با طرح داریوش سوم، دوران هخامنشی
ارتش هخامنشی دارای گروهی بسیار ورزیده به نام **** جاویدان بود که ده هزار نفر از بهترین جنگجویان سرزمین پارس بودند، آنان کمان های خود را با زه به روی شانه چپ انداخته و تیرکشی حاوی سی تیر به پشت می انداختند.به گفته مورخان در سده ۵ پ.م. پارسیان فرزندان خود را از ۵ تا ۲۰ سالگی، راستی، سوارکاری و کمانگیری می آموختند. مهارت ایرانیان در سواری به اندازه ای بود که در حال تاخت از اسب پیاده و سوار می شدند. شایان ذکر است که در آن زمان زین و رکاب وجود نداشته است.تصویر زیر :سواره **** زره پوش هخامنشی
سربازان ارتش جاویدان
۲۴۸ پیش از میلاد – ۲۲۶ پس از میلاد، پارتیانشاید بتوان گفت اوج شکوفایی کمانگیری روی اسب در تاریخ ایران مربوط به این دوره باشد، هر سرباز پس از هفت سال تمرین وارد ارتش می شد. با تعلیم سواری و تیراندازی از سنین پایین، پارتیان به چنان شهرتی در رشادت دست یافتند که امروزه نیز طنین صدای آن در کلمه فارسی “پهلوان” که از نام این سلسله برگرفته شده است شنیده می شود. pahlevan < Pahlav < Parθava) ).نقش برجسته زیر معروف ترین طرح تیراندازی پارتی در سرتاسر جهان است که در موزه برلین نگه داری می شود:
تکنیک های جنگی پارتیان در طول تاریخ مثال زدنی بوده است. مهم ترین این تکنیک ها به ستوه آوردن **** دشمن از طریق “شلیک و گریز” بوده است. به این ترتیب که سواره **** پارتی به دو دسته سبک و سنگین اسلحه تقسیم می شدند. آن ها با رزم آرایی ویژه ای توسط سواره **** سبک حمله های بسیار سریع انجام داده و سپس به طرز برق آسایی وانمود به عقب نشینی می نمودند. سپاهیان دشمن فریب خورده و شروع به تعقیب آنها می کردند، سپس کمانگیران ناگهان رو به عقب برگشته و با کمانگیری رو به پشت، دشمنان را تار و مار می کردند. در آخر زمانی که **** دشمن در شجاعت، نفرات و سازماندهی به هم ریخته می شد به میدان بازگشته و با محاصره آن ها را تیرباران می کردند.گفتنی است تیراندازی رو به پشت که امروزه در ورزش کمانگیری روی اسب به آن تیراندازی پارتی (Parthian Shot) گفته می شود، جزو سخت ترین و پرامتیازترین حرکات این رشته ورزشی است.
در اوستا ، در دوران تهمورث ، تهمورث ، اهریمن را به صورت اسبی در می آورد و آن را به مدت سی سال به اطراف جهان می تازاند ، در شاهنامه در داستان “تهمورث” چنین آمده است:
3-در خوان پنجم نیز رستم به یاری رخش از درون تاریکی بیرون می اید :
4- در خوان دوم رستم با رخش سخن می گوید :
6- در دستان “سیاوش” نیز بهزاد اسب وی سخن او را در می یابد زیرا وقتی به او می گوید که از اینجا برود و تا روزی که کیخسرو به دنبال او اید رام کسی نشود ، او نیز همین کار را می کند :
