در وین 4 چه گذشت؟
علی خرم
مذاکرات وین 4 برای آغاز نگارش متن توافق نهایی به اذعان مقامات ایران و (5+1) با عدم پیشرفت مواجه شد. این عدم پیشرفت باعث شد که نگارش متن نهایی با وقفه روبرو شود.
به گزارش «تابناک»؛ در وین 4 موضوعات مختلفی روی میز قرار گرفت که پیرامون هر کدام اختلاف نظرهای شدیدی وجود داشت. به عنوان مثال همزمان با اغاز مذاکرات در وین برای نگارش متن نهایی توافق جامع، بعضی از منابع خبری اعلام کرده اند، که روند راستی‌آزمایی و طول مدت توافق نهایی وقت‌گیر خواهد بود و شاید سال‌ها به طول خواهد انجاميد.
در این میان حتي از ارقام نجومي و وهمي 20 سال برای طول مدت راستی آزمایی نيز در برخي اظهارات سخن به ميان آمد یا رویکرد ایران نسبت به موضوع نیازهای اساسی در غنی سازی چالش بعدی بود. این ایران است که نیازهای خود را تشخیص می دهد و آن را تعیین می نماید. این در حالی است که تاکنون ایران در میزان نیازهای عملی برنامه منطقی و روشن ارائه کرده است.
در همین حال بعد از مذاکرات وین آقای ظریف وزیرامورخارجه و خانم اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیروز در استانبول برای هماهنگی های بیشتر تا قبل از آغاز مذاکرات بعدی به گفت و گو پرداختند.
دکتر علی خرم کارشناس مسائل هسته ای در گفت و گو با «تابناک» دور چهارم مذاکرات وین و علل عدم پیشرفت در این دوره را مورد بررسی قرار داده است.
اقای دکتر خرم ارزیابی شما از مذاکرات وین 4 چیست؟ این موضوع را قبول دارید که مذاکرات در این مرحله با ناکامی روبرو شده است؟
از نظر کسی که کارشناس و متخصص موضوع مذاکرات هسته ای می باشد ، نمی گویند این دور مذاکرات با عدم پیشرفت یا ناکامی روبرو شده است. به عنوان مثال برگردید و مذاکرات شش کشور با کره شمالی یا مذاکرات در ارتباط با آرژانتین، برزیل،کانادا و.... را ببینید. این روندمعمولی در مذاکرات راستی آزمایی هسته ای است.
در یک مذاکرات معمول هسته ای ممکن است، طرفین ده یا حتی بیست دور بشینند و مذاکره کنند و به پایتخت ها برگردند تا از یک طرف راه حلی برای معضلشان پیدا کنند و از طرف دیگر بروند مشورت کنند و ابعادی که طرف مقابل را مطرح کردند را برای کشورشان بازگو کنند. ممکن است بعد از چندین دور یک نتیجه ای یا به یک گام رو به جلو برسند. لذا غیر تخصصی است که کسانی فکر می کنند این دور مذاکرات به نتیجه نرسید و از لغات ناکامی و شکست استفاده کنند. این ها بیشتر برای جو سازی و تحریک افکار عمومی مردم است و گرنه کسی که متخصص فن باشد می داند که تحولات وین چهار از مراحل مذاکره می باشد و غیر طبیعی نیست.
به هرحال این اولین بار بودکه بعد از ورود مذاکره کنندگان جدید ایران در مذاکرات پیشرفتی حاصل نشد؟
ما باید ابتدا ببینیم که در کجا قرار داریم و یا اصلا درباره چه چیزی مذاکره کردیم. ما در یک مرحله ای بودیم که تصمیم گرفتیم برویم راجع به پرونده هسته ای در یک مذاکره نزدیک براساس حسن نیت مذاکره کنیم و پرونده را مختومه کنیم تا شرایط عادی یک کشور هسته ای صلح امیز را داشته باشیم. فعلا این روند در حال طی شدن است.
توافق موقت موسوم به ژنو به سرعت شکل گرفت ولی این بار شکل گیری توافق نهایی طولانی تر شده است؟
هر کشوری در طول تاریخ هسته ای خود این مراحل را گذرانده است. تقریبا بیشتر کشورها از موقعی که تصمیم گرفته اند تا به یک توافق برسند، بین یک تا سه سال طول کشیده است. اما در مورد کشور ایران بعد از ورود دولت جدید که تصمیم گرفتیم شاید بیش از دو ماه طول نکشید و ما توانستیم به توافق برنامه اقدام مشترک ژنو دست پیدا نمائیم. در حالی که برای دیگر کشور این مدت ها حتی تا سه سال طول کشیده است.
چرا توافق ژنو به سرعت شکل گرفت؟
امروز اگرچه طرف مقابل ایران گروه 5+1 است ولی در سال 1384 و 1383 طرف ایران سه کشور اروپایی بودند. ان موقع این امریکا بود که توافقات را وتو می کرد و آن موقع چون امریکا مخالف بود، هیچ پیشرفتی حاصل نشد. امریکا این بار بر عکس مایل بود که مذاکرات به نتیجه برسد لذا در عرض دو ماه یک برنامه اقدام مشترک با هم توافق کردیم.
ایران سه فاز در برنامه اقدام مشترک تعبیه کرده است. در فاز اول برنامه موقت تفاهم ژنو می گوید شش ماه طول می کشد که اگر لازم شد قابل تمدید است. ایران نه تنها در شش ماه بلکه در کمتر از شش ماه این برنامه موقت را به پایان خواهد رساند. هنوز این شش ماه تمام نشده است ما از این برنامه جلوتر هستیم. بعد از آن توافقف ژنو می گوید راجع به برنامه جامع صحبت کنید تا اینکه برنامه جامع به مرحله نگارش دربیاید و آن را پیاده کنیم.
برای دیگر کشورها این دوره توافق جامع چه مقدار طول کشیده است؟
برای کشور های دیگر مدت طولانی طول کشیده است تا اینکه روی برنامه جامع توافق کنند. ما به جهتی که خودمان اراده داشتیم که این کار به نتیجه برسد این زمان قطعا کمتر خواهد شد. تیم مذاکراتی ایران با یک امادگی کامل به وین رفت و وین چهار را برگزار کرد. البته در قبل از آن در چند مرحله رایزنی هایی با گروه (5+1) کرده بود. لذا توافقات اولیه ای صورت گرفته بود که برنامه به صورت برنامه جامع را شروع به نگارش کنیم. وقتی آقای دکتر ظریف و بقیه تیم مذاکراتی به وین رفتند، در آنجا صبح روز سوم مشاهده کردند که گروه (5+1) امدند یک لیستی از موضوعات مطرح کردند. نه اینکه این موضوعات قبلا مطرح نبوده است. انها فردو، اب اراک، تحریم و.... را مطرح کردند که مجموعا 13 موضوع شد که در برخی از آنها قبلا به توافقاتی دست پیدا کرده بودند و در برخی از آنها روی آن توافاقاتی نشده بود.
بنابراین قرار شد ابتدا توافقات روی هر 13 موضوع شود و بعد نگارش به مرحله عمل دربیاد. لذا این ماحصل وین 4 شد. این ماحصل از نظر متخصصین مذاکرات هسته ای ناکامی و شکست نمی گویند.
برعکس به این نوع مذاکره می گویند به نتیجه رسیدیم که باید موضوعات مورد اختلاف مطرح شده را در پایتخت ها حل کنیم. اقای ظریف و سایر نیز نتایج را به پایتخت هایشان آورده اند. حالا دوباره اقای ظریف و اشتون در استانبول صحبت کردند و اقای ظریف نتیجه را به پایتخت می اورد. در استانبول اشتون و ظریف نظریات دو طرف را به یکدیگر انتقال می دهند. اگر شرایط فراهم بود، در دور آینده نگارش را اغاز خواهند کرد. اگر شرایط فراهم نبود دوباره به پایتخت ها برگردند و در آنجا رایزنی کنند تا توافق حاصل اید. یعنی این قدر این رفت و امدها ادامه پیدا می کند تا به نتیجه برسد.در واقع از نگاه بنده به عنوان یک کارشناس این دور مرحله ای از کسب نتیجه بود نه شکست و ناکامی.
اقای ظریف طی پیام تویتری هشدار داده است که توهمات را کنار بگذارید، و هشدار داده است که فرصت توافق را مانند سال 2005 از دست ندهید. در سال 2005 چه اتفاق افتاده بود؟
اقای ظریف در تویتر اعلام کرد که توهمات را کنار بگذارید. در واقع همه طرف ها باید از توهم خودداری کنند. همه باید به ابزار دیپلماتیک اعتماد کنند و تلاش کنند که این راه به نتیجه برسد. در سال 2005 دو اتفاق افتاد .
1- سه کشور اروپایی المان، انگلیس و فرانسه در آن زمان با ایران توافق کردند که ایران دارای تعدادی سانتریفیوژ و غنی سازی باشد. اما اروپایی ها رفتند با امریکایی ها این توافق را مطرح کردند؛ امریکا در آن مرحله یعنی در دوره جرج بوش در فاز همکاری با ایران نبود؛ بلکه در فاز مقابله با ایران بود. لذا سه کشور اروپایی با اینکه همه تلاش خودش را بکار برده بود نتوانست به نتیجه برسد. جک استروا وزیر خارجه سابق انگلیس در کتاب خود می نویسد وقتی نتیجه مرضی الطرفین را به امریکایی ها ارائه کردیم، امریکایی ها اصلا در فاز همکاری نبودند. بنابراین سه کشور اروپایی چون می دانست اگر امریکا مخالف باشد، مذاکرات به نتیجه نمی رسد. اروپایی ها به ایران برگشتند و به صورت غیر رسمی گفتند رئیس بزرگ موافقت نکرد. این جمله را عینا جک استرو در کتابش نقل کرد.
2- اتفاق دوم این بود وقتی این ها این کار را کردند ما روی یک آبشار سانتریفیوژ توانسته بودیم احاطه پیدا کنیم و موقعی که یک کشور بر روی یک آبشار سانتریفیوژ احاطه پیدا کند قادر خواهد بود آبشارهای متعددی را سوار کند. پس ما در مرحله ای قرار گرفتیم که اشتیاق داشتیم که برویم کارمان را شروع کنیم. سه کشور اروپایی وقتی این را گفت از یک طرف تقصیر این ها بود و از طرف دیگر ما فرصت را غنیمت شمردیم و در دروه اقای خاتمی در 10 مرداد 1384 با توافق آقای خاتمی فک پلمب از یو سی اف اصفهان کردیم.
فک پلمپ در سال 2005 در دوره اقای خاتمی بود یا اقای احمدی نژاد؟
در آن دوران هنوز دولت احمدی نژاد سرکار نیامده بود. در کمیته ای که برای این موضوع شکل گرفت به اقای خاتمی گفته شد که می توانیم فک پلمب کنیم. به ایشان عرض شد که اگر شما صلاح نمی دانید، بگذارید در دولت بعد این فک پلمب انجام گیرد. ایشان گفتند نه در همین دولت این اتفاق بیفتد که دولت بعد بتواند ادعا کند که این اقدام توسط دولت قبل انجام شده است و تمام تقصیر به گردن این دولت بیفتد. تا دولت بعدی بتواند یک عذر و بهانه ای داشته باشد.
در آن موقع ایران نه به شورای امنیت رفته بود و نه تحریم ها بر ایران تحمیل شده بود. البته ما هم در شرایط 2005 نیستیم و قدرت ایران نیز در زمینه هسته ای بسیار بیشتر شده است.
در دورچهارم مذاکرات وین یکی از مهمترین موارد اختلافی موضوع میزان نیازهای اساسی ایران به غنی سازی است؟نظر شما در این ارتباط چیست؟در مورد نیازهای اساسی انها می گویند برای مثال 5000 سانتریفیوژ کافی برای نیاز ایران کافی است. اقای صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی گفته است 50000 سانتریفیوز نیاز ماست. اینجا باید من یک نکته برای روشن شدن اذهان عرض کنم. اگر گروه( 5+1) نسبت به ایران ظنین باشد، ایران حتی با 5000 سانتریفیوژ قادر است که بمب بسازد. چون الان روش هایی وجود دارد که با اورانیوم با غنای کم هم می شود سلاح ساخت. بنابراین این که تصور بشود ایران باید حتما 50000 یا 100000 هزار سانتریفیوژ داشته باشد تا بتواند اورانیوم برای تولید بمب تهیه کند دروغ بزرگ صهیونیست ها است. ایران از این مرحله گذشته است. در گذشته با پلوتونیوم و اورانیوم بالای 95 درصد سلاح هسته ای می ساختند. الان با اورانیورم پایین هم می توانند بمب بسازند. اگر غربی ها به ایران ظنین است پس ایران با این 5000 تا هم همین کار را می تواند بکند. در صورتی که ایران اصلا نمی خواهد به این سلاح دست پیدا کند. چرا که کشوری که بخواهد به سلاح هسته ای دست پیدا کند از این روش ها استفاده نمی کند.
فرض کنید که ایران که الان حدود 9000 سانتریفیوژ را عملیاتی کرده است. ولی حدود 19000 ساخته است. این ایران است که نیاز اساسی خود را تشخیص می دهد. براساس شواهد ایران در دوران قرنطینه که برنامه جامع را طی می کد و ثابت کند که برنامه هستها ی پاک و صلح آمیز است و انحرافی نداشته است، احتمالا ایران با گروه (5+1) نیازهای اساسی را توافق خواهد کرد.
یکی دیگر از موارد اختلافی همین مدت زمان قرنطینه است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
در مورد زمان اعتماد سازی این است که بعد از ان ایران می تواند از حقوق و تعهداتش به طور کامل بدون دخالت هیچکسی استفاده کند.برنامه جامع بعد از اینکه نگارش شد مثل برنامه موقت دست ایران است که با آژانس چه مدت طول کشد که این توافق شکل گیرد. ممکن است این اعتماد 5 سال طول کشد و یا ممکن است سه ساله تمام شود. ایران باید ثابت کند که پاک است و انحرافی ندارد.
این ممکن است از نظر فنی در سه سال تمام شود . ممکن است از نظر فنی در ده سال جمع شود.کشورهایی که این مرحله را طی کردند. یعنی برنامه جامع را طی کردند و در قرنطینه رفتند؛ برای انها از10 تا 18 سال طول کشیده است. لذا طول دوران قرنطینه به ایران و آژانس برمی گرد. چیزی که از ایران دیدیم در نگارش توافق موقت ژنو و در اجرای این توافق نشان داد که ایران خیلی از کمتر از بقیه کشورها می تواند برنامه جامع و دوره قرنطینه را طی کند.
بعضی از طرف های مذاکراتی مدت زمان 15 تا 20 سال را مطرح می کنند؟این سال هایی که اعلام می شود حدس گمان است. طول مدت به عملکرد ایران و آژانس بر می گردد. انچه که اطلاعات از تجربه گذشته نشان می دهد، هیچ کشوری از هشت سال کمتر نبوده است و حتی کشوری تا 18 سال طول کشیده است.
هنگامی که آژانس شروع به تحقیق و سئوال کردن می کند، این روند به طور طبیعی طول می کشد.
به نظر شما احتمال تمدید شدن توافق ژنو برای شش ماه دیگر وجود دارد؟
در برنامه اقدام مشترک می گوید وقتی برنامه موقت شروع شد برای شش ماه به پایان برسد. اگر نیاز به تمدید داشت شش ماه دیگر هم می تواند دوباره تمدید شود.مذاکرات برنامه جامع ادامه پیدا می کند و ممکن است این مذاکرات طولانی شود.
باید چندین دور مذاکره انجام شود تا این نگارش انجام شود. نمونه ان گفت گوی جدید میان خانم اشتون و اقای ظریف در استانبول است. دلواپسانی که نمی خواهند مذاکرات شکست بخورد نباید به مذاکراه کنندگان فشار بیاورد و در مذاکرات عجله کنند.
