تاپیک جامع آموزش بورس ،مدیریت مالی،حسابداری،مالیاتی،تجزیه وتحلیل

[clickmax]

تاکنون درباره اوراق مشارکت و اوراق اجاره صحبت کرديم و گفتيم که اگر بخواهيم اوراق بهادار را براساس ميزان ريسک آنها طبقه بندي کنيم، اوراق اجاره و اوراق مشارکت جزو کم ريسک ترين انواع اوراق بهادار محسوب مي شوند، زيرا حداقل بازدهي معين و تضمين شده اي را نصيب سرمايه گذاران مي کنند. در اين برنامه، قصد داريم درباره يکي ديگر از انواع اوراق بهادار براي شما صحبت کنيم. اوراق بهاداري که حتما با اسم آن آشنا هستيد. بله، سهام.

جالب است بدانيد بيشترين حجم معاملات در بورس، به معاملات سهام اختصاص دارد، تا آنجا که برخي، حتي بورس را بازار سهام مي نامند. همچنين بسياري از سرمايه‌گذاران باوجود آنکه مي دانند سهام در مقايسه با اوراق مشارکت و اوراق اجاره، ريسک بيشتري دارد، باز هم خريد و فروش سهام را به ساير اوراق بهادار، ترجيح مي دهند. شايد مهمترين دليل اين علاقه‌مندي، رابطه بين ريسک و بازده باشد، به اين معنا که خريداران سهام با پذيرش ريسک بيشتر، انتظار دارند بازدهي بيشتري در مقايسه با اوراق مشارکت و اوراق اجاره بدست آورند. اما سهم چيست؟

سهم، بيانگر ميزان مالکيت فرد از يک دارايي است. اجازه بدهيد با يک مثال بسيار ساده توضيح بدهيم. کارخانه‌اي با سرمايـه يک ميليارد تومان را در نظر بگيريد. اگر کل کارخانه متعلق به يک نفر باشد، تنها آن فرد مالک کارخانه به شمار مي‌رود. اگر چهار نفر به نسبت مساوي مالک کارخانه باشند، در آن صورت سهم هرکدام از آنها در کارخانه يک چهارم خواهد بود. حال فرض کنيد مالکيت اين کارخانه يک ميليارد توماني بين هزار نفر بصورت مساوي تقسيم شود. در اين صورت ميزان مالکيت هر يک از اين افراد در کارخانه يا به تعبير ديگر، سهم هر فرد از کارخانه يک ميليـون تومان خواهد بـود. (يک ميليارد تقسيم بر هزار). بنابراين، سهم در تعريف بسيار ساده، بيانگر ميزان مالکيت فرد از يک دارايي است.

مفهوم ديگري که بلافاصله پس از مفهوم سهام با آن مواجه مي شويم، شرکت سهامي است. شرکت سهامي شرکتي است که سرمايه آن به سهام تقسيم شده است و هريک از صاحبان سهام به ميزان سهمي که دارند، در شرکت مسئوليت داشته و در سود و زيان حاصل از فعاليت شرکت نيز سهيـم خواهند بود.

کارخانه‌اي که در مثال قبل ذکر کرديم، در واقع يک شرکت سهامي است که هزار نفر سهامدار آن هستند. اگر به خاطر داشته باشيد، در بيان تاريخچه بورس هم گفتيم که اساسا شرکت‌هاي سهامي، زماني شکل گرفتند که بازرگانان به اين فکر افتادند تا با سهيم‌کردن ديگران در کسب و کار خود، علاوه بر تأمين منابع مالي موردنياز براي کسب و کار، سود و زيان احتمالي حاصل از اين کسب و کار را بين گروهي از افراد تقسيم کنند.

شرکت هاي سهامي، خود به دو دسته تقسيم مي شوند

الف: شرکت‌هاي سهامي خاص: شرکت سهامي خاص، شرکتي است که همه سرمايه آن را موسسان (بنيانگذاران) شرکت تأمين مي‌کنند و بنابراين، سهام آن براي عموم عرضه نمي‌شود. تعداد سهامداران در شرکت سهامي خاص بايد حداقل 3 نفر باشد. حداقل سرمايه موردنياز براي تأسيس شرکت سهامي خاص هم يک ميليون ريال (صد هزار تومان) است.

ب: شرکت سهامي عام: شرکتي است که بخشي از سرمايه موردنياز آن، ازطريق عرضه سهام به عموم مردم تأمين مي‌شود. در شرکت هاي سهامي عام، تعداد سهامداران نبايد از 5 نفر کمتر باشد. حداقل سرمايه موردنياز براي تأسيس شرکت سهامي عام، 5 ميليون ريال (500 هزار تومان) است. يکي از مهمترين شروط عرضه سهام شرکت‌ها در بورس اين است که شرکت، سهامي عام باشد.

خب، تا اينجا با مفهوم سهام و شرکت هاي سهامي تا حدي آشنا شديد. لازم است در اينجا چند نکته را درخصوص سهام و شرکت هاي سهامي ذکر کنيـم:

1- ويژگي مهمي که سهام را در مقايسه با اوراق بهادار با درآ مد ثابت مثل اوراق مشارکت و اوراق اجاره، براي سرمايه‌گذاران جذاب مي‌کند، امکان کسب سود بيشتر در ازاي پذيرش ريسک بالاتر است، زيرا اگر سرمايه‌گذار انتخاب مناسبي داشته باشد و سهام شرکت خوبي را انتخاب کند، مي‌تواند بازدهي بالاتري در مقايسه با اوراق مشارکت و اوراق اجاره بدست آورد.

2- ريسک، ويژگي ذاتي سهام است، بنابراين، خريد و فروش سهام به افرادي که به هيچ عنوان توانايي و يا علاقه‌اي به پذيرش ريسک ندارند، توصيه نمي شود. اينگونه افراد بهتر است در اوراق بهادار با درآمـد ثابت، مانند اوراق مشارکت و اوراق اجاره سرمايه‌گذاري کنند.

3- دارندگان سهام، صرفا در سود و زيان و منافع شرکت سهيم نخواهند بود، بلکه به ميزان سهمي که در اختيـار دارند، در قبال تعهدات شرکت نيز مسئوليت دارند. بنابراين، لازم است سرمايه گذار قبل از خريد سهام يک شرکت، بطور کامل وضعيت آن شرکت را بررسي نمايد. البته، ذکر اين نکته لازم است که شرکت‌هايي که سهامشان در بورس خريد و فروش مي‌شود، اغلب شرکت‌هاي بزرگ، سودآور و داراي شرايط عمومي مناسب هستند، اما به هر حال، اين موضوع نبايد موجب شود که سرمايه‌گذار بدون تحليل، براي خريد يا فروش سهم تصميم بگيرد.

خب در اين برنامه، سهام را به عنوان مهمترين ورقه بهاداري که در بورس داد و ستد مي شود، به شما معرفي کرديم. طبيعتا سوالات زيادي درباره نحوه انتخاب سهام، مزاياي سهام نسبت به ساير انواع اوراق بهادار، نحوه قيمت گذاري سهام و... براي شما پيش آمده است که در بخشهاي بعدي، درباره آنها صحبت خواهيم کرد.

 

[clickmax]

تاکنون توضيح داده‌ايم که اوراق اجاره همانند اوراق مشارکت، يکي از انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت محسوب مي‌شود، زيرا خريدار اين اوراق در فواصل زماني تعيين شده، سود معيني را از ناشر اوراق دريافت مي‌کند. در اين قسمت، قصد داريم انواع اوراق اجاره را به شما معرفي کنيم. اوراق اجاره را به دو شيوه، مي‌توان طبقه‌بنـدي کرد.

طبقه‌بندي اول، براساس نوع قرارداد اجاره است. براساس اين طبقه‌بندي، اوراق اجاره به دو نوع 1- اوراق اجاره به شـرط تمليک و 2- اوراق اجاره عـادي تقسيم‌بندي مي‌شوند.



1- اوراق اجاره به شرط تمليک

همانطور که از اسم اين اوراق هم مشخص است، نوع قرارداد در اين اوراق، قرارداد اجاره به شرط تمليک است. اجازه بدهيد برگرديم به مثال شرکت هواپيمايي. اگر به خاطر داشته باشيد، در اين مثال گفتيم که نهاد واسط پس از انتشار و فروش اوراق اجاره، با پول حاصل از آن هواپيماي موردنياز شرکت هواپيمايي را خريده و سپس هواپيما را به اين شرکت اجاره مي‌دهد. همچنين مبالغ اجاره‌بها را که در واقع سود سرمايه‌گذاران محسوب مي‌شود، در فواصل زماني مشخص از شرکت هواپيمايي دريافت و به سرمايه‌گذاران پرداخت مي‌نمايد. در مثال مذکور، گفتيم که در پايان دوره اجاره، نهاد واسط هواپيما را به قيمت اوليه، به شرکت هواپيمايي فروخته و اصل پول سرمايه‌گذاران را بازمي‌گرداند. معني اجاره به شرط تمليک، دقيقا همين است، زيرا همزمان با انعقاد قرارداد اجاره، شرکت هواپيمايي متعهد مي‌شود که هواپيما را در پايان دوره اجاره، به قيمت مشخص و تعيين‌شده از نهاد واسط خريـداري کند. به بيان ديگر، هواپيما با اين شرط به شرکت هواپيمايي اجاره داده مي‌شود که پس از پايان دوره اجاره، آن را با قيمت معين، بخرد. اين نوع اوراق اجاره را که براساس قرارداد اجاره به شرط تمليک منعقد مي‌شود، اوراق اجاره به شرط تمليک مي‌گويند. اوراق اجاره‌اي که تاکنون در کشور ما منتشر شده است، همگي از نوع اجاره به شرط تمليک بوده و به همين علت، سرمايه‌گذار از ابتدا مطمئن است که در پايان دوره اجاره، اصل سرمايه خود را دريافت مي‌کند.

2- اوراق اجاره عادي

اگر در مثال شرکت هواپيمايي، از قبل شرط نشده باشد که هواپيما در پايان دوره اجاره، توسط شرکت هواپيمايي خريداري شود، چه اتفاقي مي‌افتاد. در اين صورت، نهاد واسط که وکيل دارندگان اوراق اجاره، به عنوان مالکان هواپيما محسوب مي‌شود، بايد در پايان دوره اجاره هواپيـما را بفروشد و سهم هريک از دارندگان اوراق را به نسبت ميزان سرمايه‌گذاري آنها، پرداخت نمايد. طبيعتا ممکن است هواپيما با قيمتي بالاتر يا پائين‌تر از قيمت اوليه، فروخته شود، بنابراين، برخلاف اوراق اجاره به شرط تمليک، در اوراق اجاره عادي، تضميني وجود ندارد که در سررسيد اوراق، عين مبلغ سرمايه‌گذاري افراد به آنها پرداخت شود و ممکن است اين مبلغ، بيشتر يا کمتر از مبلغ سرمايه‌گذاري اوليه باشد. پس طبيعتا اوراق اجاره عادي در مقايسه با اوراق اجاره به شرط تمليک، ريسک بيشتري دارد. در ايران، تاکنون اوراق اجاره عادي منتشر نشده و همه اوراق منشر شده، اوراق اجاره به شرط تمليک بوده است.



تقسيم‌بندي دوم اوراق اجاره، تقسيم‌بندي براساس هدف از انتشار اوراق است. براساس اين طبقه‌بندي، اوراق اجاره ممکن است براي يکي از سه هدف زير تقسيم‌بندي شود:



1- اوراق اجاره با هدف تأمين دارايي:

مثالي که درباره شرکت هواپيمايي ذکر کرديم، نمونه مشخصي از اوراق اجاره تأمين دارايي است، زيرا در اين مثال، شرکت هواپيمايي براي افزايش ظرفيت جابجايي مسافر، با کمبود هواپيما مواجه است و براي تأمين هواپيماي موردنظر خود، اقدام به انتشار اوراق اجاره (ازطريق نهاد واسط) مي‌نمايد، به اين ترتيب مي‌تواند بدون نياز به پرداخت مبالغ هنگفت براي خريد هواپيما، به عنوان يک دارايـي، آن را اجاره کند.

2- اوراق اجاره با هدف تأمين نقدينگي:

در مثال قبل، فرض کنيد شرکت هواپيمايي، به اندازه کافي هواپيما براي جابجايي مسافر در اختيار دارد، اما با مشکل کمبود نقدينگي براي ساير فعاليت‌هاي خود مواجه است. براي حل اين مشکل، شرکت هواپيمايي مي‌تواند يک يا چند هواپيماي خود را ازطريق نهاد واسط، به سرمايه‌گذاران (خريداران اوراق اجاره) فروخته و مجددا از آنها اجاره نمايد. به اين ترتيب، شرکت هواپيمايي مي‌تواند با پولي که از محل فروش هواپيماي خود به خريداران اوراق اجاره بدست مي‌آورد، نقدينگي موردنظر خود را تأمين کند و در عين حال، هواپيما را هم در اختيار داشته باشد، با اين تفاوت که قبلا هواپيما تحت مالکيت شرکت هواپيمايي بوده و الان، هواپيما در اجاره شرکت هواپيمايي است و خريداران اوراق اجاره، مالک آن محسوب مي‌شوند.

3- اوراق اجاره رهنـي:

يکي از انواع قراردادهايي که بانک‌ها و شرکت‌هاي ليزينگ براساس آن به متقاضيان تسهيلات پرداخت مي‌کنند، قرارداد اجاره به شرط تمليک است. براساس اين قرارداد، بانک دارايي موردنظر متقاضي را خريداري کرده و در قالب قرارداد اجاره به شرط تمليک براي دوره مشخص (مثلا 4 ساله)، به وي واگذار مي‌کند. طبيعتا در طول دوره اجاره، دارايي متعلق به بانک بوده و متقاضي، بايد بابت استفاده از آن به بانک اجاره بپردازد. در پايان دوره اجاره هم متقاضي، با پرداخت مبلغ از پيش تعيين شده به بانک، دارايي را به مالکيت خود در مي‌آورد. براي مثال، بانک هواپيمايي را در قالب قرارداد اجاره به شرط تمليک چهار ساله/ به يک شرکت هواپيمايي واگذار مي کند. در اين حالت بانک تا پايان دوره اجاره مالک هواپيما بوده و از شرکت هواپيمايي اجاره دريافت مي کند.

حال فرض کنيد پس از دو سال (يعني قبل از موعد سررسيد اجاره)، بانک به منابع مالي نياز پيدا مي کند. در اين صورت بانک به عنوان مالک هواپيما مي تواند هواپيما را به نهاد واسط فروخته و پول موردنياز خود را تأمين کند. طبيعتا نهاد واسط هم براي خريد هواپيما طبق فرآيندي که قبلا توضيح داديم، اوراق اجاره منتشر کرده و با فروش اوراق به سرمايه گذاران، مبلغ مورد نياز براي خريد هواپيما را بدست مي اورد. به اين ترتيب. مالکيت هواپيما ازطريق نهاد واسط، به خريداران اوراق اجاره منتقل شده و از آن تاريخ به بعد اقساط اجاره بهاي هواپيما نيز به عنوان سود سرمايه گذاري به آنها تعلق خواهد داشت. بانک هم توانسته است منابع مالي موردنياز خود را با فروش هواپيما بدست آورد. به اين نوع اوراق اجاره اوراق اجاره رهني گفته مي شود/ زيرا بانک به عنوان باني انتشار اوراق اجاره، هواپيمايي را که در رهن خود بوده، فروخته و از اين طريق تأمين مالي مي کند. اوراق اجاره رهني عمدتا توسط بانک ها و شرکت هاي ليزينگ منتشر مي شود.

خب در اين برنامه با انواع اوراق اجاره آشنا شديد. باز هم يادآور مي شوم که در ايران از بين انواع مختلف اوراق اجاره تاکنون فقط اوراق اجاره به شرط تمليک منتشر شده است. همچنين بايد تأکيد کنم که استفاده از مثال هواپيما صرفا براي توضيح ملموس درباره اوراق اجاره بوده و اين اوراق براي تأمين مالي انواع دارايي هاي سرمايه‌اي/ يعني دارايي‌هايي که عمر بلندمدت دارند مثل قطار، کشتي، ساختمان، خطوط توليد و... استفاده مي شود.

 

[clickmax]

خب، اگر دو قسمت گذشته را مطالعه کرده باشيد، با اوراق اجاره و نحوه انتشار اين اوراق آشنا شده‌ايد. يک‌بار ديگر، خيلي سريع توضيح مي‌دهيم که در اوراق اجـاره، يک نهاد واسط به وکالت از سرمايه‌گذاران و با پولي که از محل فروش اوراق اجاره به آنها به دست مي‌آورد، دارايي موردنياز شرکت متقاضي را خريداري کرده و به وي اجاره مي‌دهد. همچنيـن اقساط اجاره‌بها که در واقع سود خريداران اوراق اجاره محسوب مي‌شود، توسط نهاد واسط دريافت شـده و به سرمايه‌گـذاران پرداخت مي‌کنند. در پايان دوره اجاره هم دارايي به قيمت اوليه، فروخته شده و اصل پول سرمايه‌گذاران به آنها عودت داده مي‌شود. تصوير زير، فرآينـد انتشار اوراق اجاره را به صورت ساده نمايش مي‌دهد:

اما پرداخت سود اوراق اجاره در طول دوره و همچنين پرداخت اصل پول سرمايه‌گذاران در پايان دوره اجاره، چگونه تضمين مي‌شود؟ اينجاست که نقش يکي ديگر از ارکان انتشار اوراق اجاره، يعني "ضامن" مشخص مي‌شود. در ادامه، قصد داريـم در‌باره ضامن، براي شما صحبت کنيم.

ضامن در فرآيند انتشار اوراق اجاره چه نقشي دارد؟

ضامن، در واقع بازپرداخت اصل سرمايـه و همچنين سود سرمايه‌گذاران در اوراق اجاره را تضمين مي‌کند، به اين معنا که اگر شرکت منتشرکننده اوراق اجاره، به هر دليلي از عهده انجام تعهدات خود مبني‌بر پرداخت سود سرمايه‌گذاران در طول دوره اجاره (که در واقع، همان مبالغ اجاره‌بهاست) و يا اصل سرمايه آنها در پايان دوره اجاره بر نيامد، ضامن متعهد است اين مبالـغ را بلافاصله، به سرمايه‌گذاران پرداخت نمايـد.

براساس مقررات موجود، تنها مؤسسات و نهادهاي مالي معتبر مانند بانک‌ها، مؤسسات مالي و اعتباري تحت نظارت بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران و شرکت‌هاي بيمه مي‌توانند نقش ضامن را در فرآيند انتشار اوراق اجاره، ايفا کننـد، زيرا ضامن، بايد بتواند به‌راحتي از عهـده تعهدات خود برآيـد.

ساير ارکان اوراق اجاره

تاکنون چهار رکن اصلي دخيل در فرايند انتشار اوراق اجاره را به شما معرفي کرده‌ايم:

1- منتشرکننده اوراق اجـاره که اصطلاحا از آن، به "بانـي" هم ياد مي‌شود، مثل شرکت هواپيمايي

2- "دارندگان" اوراق اجاره که با هدف سرمايه‌گذاري، اقدام به خريد اين اوراق مي‌کنند

3- "نهاد واسط" که نقش واسطه بين بانـي و دارندگان اوراق را ايفا مي‌کند

4- "ضامن" که پرداخت اصل سرمايه و سود دارندگان اوراق را تضمين مي‌کند

علاوه‌بر اين چهار رکن، ارکان ديگري هم در فرايند انتشار اوراق اجاره دخيل هستند که مهم‌ترين آنها عبارتنـد از:

5- عامل فروش: عامل فروش، در واقع وظيفه عرضه اوليه اوراق اجاره به سرمايه‌گذاران را برعهده دارد. بانک‌ها و موسسات مالي و اعتباري تحت نظارت بانک مرکزي و همچنين شرکت‌هاي کارگزاري رسمي بورس، مي‌توانند به‌عنوان عامل فروش اوراق اجاره، ايفاي نقش کنند. پس از عرضه اوليه اوراق اجاره توسط عامل فروش، معاملات ثانويه اين اوراق در بازار سرمايه انجام مي‌شود. منظور از معاملات ثانويـه اين است که احتمال دارد فردي، تمايل نداشته باشد اوراق اجاره خود را تا پايان دوره سررسيد نگه دارد. اين فرد مي‌تواند به يکي از شرکت‌هاي کارگزاري مراجعه کرده و اوراق اجاره خود را براي فروش عرضه کند. طبيعتا افرادي هم هستند که در عرضه اوليه، موفق به خريد اوراق اجاره مذکـور نشده‌اند و تمايل دارند اين اوراق را خريداري کننـد. توجه نماييد كه معاملات ثانوي اين اوراق صرفا در بازار سرمايه (شامل بورس و يا فرابورس) انجام مي‌شود.

6- عامل پرداخت: کليه پرداخت‌هايي که به دارندگان اوراق اجاره صورت مي‌گيرد، شامل پرداخت اجاره‌بها يا در واقع، سود اوراق اجاره و همچنين پرداخت اصل سرمايه دارندگان اوراق اجاره در پايان دوره، توسط عامل پرداخت صورت مي‌گيرد. در واقع، عامل پرداخت وجوه مربوطه را از شرکت منتشرکننده اوراق (بانـي)، دريافت کرده و به سرمايه‌گذاران پرداخت مي‌نمايـد.

7- بازارگـردان: فرض کنيد اوراق اجاره‌اي، با سررسيد چهار ساله را خريداري کرده‌ايد. طبيعتا شما مي‌توانيد اين اوراق را تا پايان دوره اجاره، نگهداري کرده و ضمن دريافت سود در فواصل زماني مشخص، اصل سرمايه خود را هم در پايان دوره اجاره دريافت کنيد. اما ممکن است زودتر از زمان سررسيد قصد داشته باشيد اين اوراق را بفروشيد، در اين حالت، انتظار داريد به‌راحتي بتوانيد اوراق اجاره خود را به پول نقـد تبديل کنيد. يکي از مهمترين وظايف بازارگردان، همين موضوع، يعني تضمين نقدشوندگي اوراق اجاره است. بنابراين، وقتي شما براي فروش اوراق اجاره خود به شرکت کارگزاري مراجعه مي‌كنيد و درخواست شما ازطريق کارگزاري، وارد سامانه معاملات بورس مي‌شود، درصورتي که در آن زمان خريداري براي اوراق وجود نداشته باشد، بازارگردان وظيفه دارد با خريد ايـن اوراق، نقدشوندگـي آن را تضمين کند.

 

[clickmax]

در قسمت گذشته، ضمن معرفي اوراق اجاره به‌عنوان يکي‌از انواع اوراق بهادار اسلامي با سود مشخص و تضمين‌شده، گفتيم که انتشار اوراق اجاره، توسـط يک نهاد مالـي به نام "نهاد واسط" انجام مي‌شود؛ به اين صورت که نهاد واسط اوراق اجاره را به سرمايه‌گذاران فروخته و با وجوه حاصل از آن، دارايي موردنياز شرکت متقاضي (مثلا هواپيما براي شرکت هواپيمايي) را خريداري کرده و به شرکت مذکور اجاره مي‌دهد.

در طول دوره اجاره نيز نهاد واسط، مبالغ اجاره بها را از آن شرکت دريافت کرده و به دارندگان اوراق که در واقع مالک دارايـي هستند، پرداخت مي‌نمايد. همچنين با ترسيم شکل زير، فرايند انتشار اوراق اجاره توسط يک شرکت هواپيمايي به‌منظور تأمين هواپيما را به‌عنوان يک نمونه، نشان داديم:

همانطور که در تصوير هم مشاهده مي‌کنيد كه نهاد واسط، يکي از ارکان اصلي در فرآيند انتشار اوراق اجاره محسوب مي‌شود. سؤالي که ممکن است در اين خصوص، براي شما به وجود آمده باشد، اين است که اساسـا نقش نهاد واسط چيست و اگر اين نهاد از فرايند انتشار اوراق‌اجاره حذف شود، چه مشکلي ايجاد خواهد شد؟
باز گرديم به مثال شرکت هواپيمايي. در اين مثال گفتيم که نهاد واسط هواپيما را با منابع مالي حاصل از فروش اوراق اجاره به سرمايه‌گذاران، خريداري کرده و سپس به شرکت هواپيمايي، اجاره مي‌دهد. حال فرض کنيد نهاد واسط از اين فرآيند حذف شود. چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ طبيعتا سرمايه‌گذاران بايد مبالغ مختلفي را که در اختيار دارند، يکجا جمع کرده، هواپيما را خودشان خريداري کنند و در قالب قراردادهاي جداگانه، سهم خود از هواپيما را به شرکت هواپيمايي اجاره دهنـد! همچنين هرکدام، مستقيم با شرکت هواپيمايي در ارتباط بوده و مبالـغ اجاره‌بهاي خود را دريافت نمايند. در پايان دوره اجاره هم بايد همه سرمايه‌گذاران، با شرکت هواپيمايي، قراردادهاي فروش جداگانه منعقد کرده و سهم خود از هواپيما را به شرکت مذکور بفروشند. مشخص است كه اين كار بسيار دشوار و پردردسر است. هم سرمايه‌گذاران و هم شركت هواپيمايي درگير مجموعه‌اي از روابط كاري خواهند شد كه انجام آن وقت و انرژي بسيار زيادي از طرفين خواهد گرفت. بنابراين، نهاد واسط اين نقش را به عهده مي‌گيرد تا فعاليت اقتصادي طرفين تسهيل شود.
نهاد واسط، همان طور که از اسمش هم مشخص است، نقش واسطه بين خريداران اوراق اجاره، به عنوان موجر و شرکت متقاضي دارايي، به عنوان مستأجر را ايفا مي‌کند. اين نهاد از يک‌سو، وکيل سرمايه‌گذاران محسوب مي‌شود؛ زيرا به وکالت از آنها و با استفاده از وجوه ناشي‌از فروش اوراق اجاره، دارايـي موردنظر را خريداري کرده و اين دارايي را در قالب قرارداد مشخص، به شرکت متقاضي اجاره مي‌دهد. از سوي ديگر به وکالت از شرکت متقاضي، برخي امور ازجمله پرداخت مبالغ اجاره بها به خريداران اوراق اجاره را انجام مي‌دهـد.
بنابراين، اگر بخواهيم در يک جمله، نقش نهاد واسط را در فرايند انتشار اوراق اجاره توضيح دهيم، اين نهـاد نقش وکيل دوجانبـه سرمايه‌گذار (موجـر) و متقاضي دارايـي (مستأجر) را ايفا مي‌کند.
به دليل اهميت نقش نهـاد واسـط در فرايند انتشار اوراق اجاره، مجلس شوراي اسلامي نيز در قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالـي جديد که يکي از قوانين مهم و مرجع در بازار سرمايه محسوب مي‌شود، اين نهاد مالي را به رسميت شناخته است. در اين قانون، نهاد واسط اينگونـه تعريف شده است:
" نهاد واسـط، يکي از نهادهاي مالي موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران است که مي‌تواند با انجام معاملات موضوع عقود اسلامي، نسبت به تأمين مالي از طريق انتشار اوراق بهادار اقدام نمايد"
همانطور که قانون هم صراحت دارد:
اولا نهاد واسط، يک نهاد مالي است و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعاليت مي‌کند، بنابراين نظارت دقيق بر عملکرد اين نهاد توسط سازمان بورس صورت مي‌گيرد.
ثانيا نقش نهاد واسـط، تأمين مالي ازطريق انتشار اوراق بهادار براساس عقود اسلامي است، بنابراين کليه ملاحظات شرعي در انتشار اوراق بهادار توسط نهاد واسط، مدنظر قرار گرفته و اين اوراق، براساس عقود اسلامي، مانند عقد مشارکت، عقد اجاره و يا ساير عقود اسلامي، منتشر مي‌شود

 

[clickmax]

در قسمت‌هاي قبل‏ گفتيم كه علاوه‌بر اوراق مشاركت كه جزو اوراق بهادار بدون ريسك محسوب مي‌شوند، نوع ديگري از اوراق بهادار به نام "اوراق اجاره" هم در بورس خريد و فروش مي‌شود كه اين اوراق نيز مانند اوراق مشاركت، داراي سود معين و تضمين‌شده هستند.

در اين بخش، قصد داريم درباره اوراق اجـاره صحبت كنيم.

اگر به خاطر داشته باشيد‏، در معرفي اوراق مشاركت گفتيم كه اين اوراق، به اين دليل اوراق مشاركت نام‌گذاري شده است كه در واقع، خريدار اين اوراق با منتشركننده (ناشر) اوراق، در يك طرح مشخص مانند احداث نيروگاه، جاده، سد و... مشاركت كرده و در منافع ناشـي از اين طرح، سهيم مي‌شود، بنابراين، اوراق مشارکت نشان‌دهنده نوعي رابطه شراکت بين فروشنده و خريدار اين اوراق مي‌باشد.

در اوراق اجاره هم ارتباطي مشابهِ اوراق مشاركت ولي در قالب رابطه موجر و مستأجري، بين خريدار و فروشنده اين اوراق برقرار مي‌شود. اجازه بدهيد با يك مثال، توضيـح دهيم.

فرض كنيد يك شركت هواپيمايي براي افزايش ظرفيت حمل و نقل مسافر، نياز به يك فروند هواپيماي جديد دارد، اما در حال حاضر، منابع مالي لازم براي خريد هواپيما را در اختيار ندارد. فکر مي‌کنيد چه گزينه ديگري به جز خريـد، پيش روي اين شرکت قـرار دارد؟ همان طور كه اگر كسي قادر به خريد منزل براي سكونت نباشد، اقدام به اجاره منزل مسكوني مي‌كند، شرکت هواپيمايي هم مي‌تواند هواپيماي مورد نياز خود را اجاره کرده و در فواصل زماني مشخص، به مالک هواپيما اجاره‌ بها بپـردازد.

اين امكان از طريق انتشار اوراق اجاره، براي شرکت هواپيمايـي فراهم مي‌شود. اما چگونـه؟ انتشار اوراق اجاره ازطريق يک نهاد مالي به نام "نهاد واسط" انجام مي‌شود، به اين صورت که ابتدا، نهاد واسط اوراق اجاره را منتشر و ازطريق شبکه بانکي و يا بازار سرمايه، اين اوراق را براي فروش، عرضه مي‌کند. با فروش اين اوراق به سرمايه‌گذاران، منابع مالـي لازم براي خريد هواپيما در اختيار نهاد واسط قرار مي‌گيرد. سپس نهاد واسط به وكالت از سرمايه‌گذاران، هواپيماي موردنظر را خريداري كرده و براي دوره مشخص، به شركت هواپيمايي اجاره مي‌دهد. شركت هواپيمايي هم که با استفاده از اين هواپيماي جديد، توانسته است درآمد خود را افزايش دهد، در فواصل زماني معين (مثلا هر سه ماه يك‌بار)، اجاره بها را به شركت واسط پرداخت مي‌كند و شركت واسط نيز كه در واقع، وكيل سرمايه‌گذاران محسوب مي‌شود، مبلغ اجاره بها را به آنها پرداخت مي‌نمايد.

در پايان دوره اجاره نيز شرکت واسط به وکالت از سرمايه‌گذاران، هواپيمـا را به قيمت اسمي، يعني همان قيمتي که خريداري کرده است، به شرکت هواپيمايي فروخته و اصل پول خريداران اوراق اجاره را به آنها باز مي‌گرداند. اجازه بدهيـد يک ‌بار ديگر، فراينـد عرضه اوراق اجاره در مثال فـوق را به شكل دقيق‌تر مرور کنيم:

1- دريافت مجوزهاي لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار

2- انتشار اوراق اجاره توسط نهاد واسـط و فروش اين اوراق به سرمايه‌گذاران

3- خريد هواپيمـا توسط نهاد واسـط، با منابع مالي حاصل از فروش اوراق اجاره

4- اجاره‌‌دادن هواپيمـا به شرکت هواپيمايـي

5- دريافت اجاره‌بهـا از شرکت هواپيمايي، توسط نهاد واسط و پرداخت اجاره‌بها به سرمايه‌گذاران در فواصل زماني تعيين شده

6- فروش هواپيما در پايان دوره اجاره به همان قيمت خريد، توسط نهاد واسط و بازگرداندن اصل پول به سرمايه‌گذاران



شکل بسيار ساده فرآيند انتشار اوراق اجاره در مثال شرکت هواپيمايي، بصورت زير است:

نکته‌اي که بايد مدنظر قرار گيرد، اين است که سود حاصل از سرمايه‌گذاري در اوراق اجاره، در واقع همان مبالغ اجاره‌بهايي است که خريداران اوراق، در طول دوره اجاره دريافت مي‌کنند. اين مبلغ، معمولاحداقل معـادل سود اوراق مشارکت و حتي بعضا، مقداري بيشتر تعيين مي‌شود تا اوراق اجاره، جذابيت لازم را براي سرمايه‌گذاران داشته باشند. همچنين سود حاصل از اوراق اجاره نيـز همانند سود حاصل از اوراق مشارکت، از پرداخت ماليات معاف است.
نكته ديگـر اينکه در اوراق اجاره نيز همانند اوراق مشارکت، خريداران اوراق به نسبت ميزان سرمايه‌گذاري، مالک دارايـي محسوب مي‌شونـد و بر همين اساس، اجاره‌بها دريافت مي‌کنند، بنابراين، اوراق اجاره نيز همانند اوراق مشارکت، يک اوراق بهادار اسلامي محسوب مي‌شود که به پشتوانه يک دارايي معين (مثل هواپيما) منتشر شده است.
در اين قسمت، تلاش کرديم اوراق اجاره را در قالب مثال شرکت هواپيمايي، به شما معرفي کنيم. البته توجه داشته باشيـد که اوراق اجاره، فقط براي اجاره هواپيما به کار برده نمي‌شود و تأمين منابع مالي موردنياز براي هر نوع دارايي بادوام مانند خودروهاي سبک و سنگين، ساختمان، ماشين‌آلات صنعتي و... که قابليت اجاره‌دادن را داشته باشند، ازطريق انتشار اوراق اجاره ممکن است. در ايران هم تاکنون شرکت‌ها براي موارد متعددي همچون تأمين هواپيـما، توربين‌هاي گازي، واگن قطار، ساختمان و... اوراق اجاره منتشر کرده‌اند که در تمامي موارد، با استقبال بسيار خوب سرمايه‌گذاران مواجه شده است.

 

[clickmax]

يکي از سؤالاتي که ممکن است درخصوص اوراق مشارکت براي خيلي افراد پيش بيايد، اين است که باتوجه به اينکه سود اين اوراق، تضمين شده است، آيا سرمايه‌گذاري در آنها اشکال شرعي ندارد؟ چه تفاوتي ميان اوراق مشارکت که در ايران و برخي کشورهاي اسلامي منتشر مي‌شود، با اوراق قرضه که در ساير کشورها منتشر مي‌شود وجود دارد درصورتي‌که در هر دو نوع اوراق، سود تضمين‌شده به سرمايه‌گذاران پرداخت مي‌شود؟ در اين بخش، قصد داريم به اين سؤالات پاسخ دهيم.

براي پاسخ به اين سؤال بايد توجه كنيم كه دريافت هر نوع سود تضمين‌شده غير شرعي نيست. به عبارت ديگر برخي از سودهاي تضمين‌شده مشكل شرعي دارند اما برخي ديگر بي‌اشكال هستند. براي روشن‌شدن بحث، بايد به تفاوت‌هاي بين اوراق مشاركت و اوراق قرضه توجه كنيم.

اگر به‌خاطر داشته باشيد، در توضيح اوراق مشارکت گفتيم که سرمايه‌گذار، با خريد اوراق مشارکت، در پروژه معيني مثل احداث جاده، نيروگاه و... مشارکت کرده و طبيعتا، در سود آن پروژه سهيم خواهد شد. بنابراين، پشتوانـه اوراق مشارکت، يک دارايـي مشخص، مثل نيروگاه، جاده، سـد و يا يک خط توليـد است. اما در اوراق قرضه، اين چنيـن نيست. از اسم اين اوراق هم مشخص است كه منتشرکننده اوراق از سرمايه‌گذار، پول قرض مي‌کند، اما اين که اين پول با چه هدفي و براي چه کاري قرض مي‌شود، مشخص نيست. بنابراين، خريدار اوراق قرضه در واقع، پول خود را بابت کاري که نمي‌داند چيست، در اختيار منتشرکننده اوراق قرار داده و ناشر اوراق نيز به وي، سـود مي‌پردازد.

اين اولين نكته‌اي است كه اوراق قرضه را غير شرعي مي‌كند؛ چرا كه براساس تعاليم اسلامي، ربـا که يکي از بزرگترين گناهان به شمار مي‌رود، زماني اتفاق مي‌افتد که فردي، چيزي (اعم از پول يا غير از آن) را به کسي قرض دهد و شرط کند که هنگام پس دادن، بايد بيشتر از اصل سرمايـه را به وي بازگرداند. مثلا فردي 100 هزار تومان به کسي قرض دهد و شرط کند که هنگام پس‌دادن پول، بايد 120 هزار تومان به وي بازگرداند. آنچه که در اوراق قرضه اتفاق مي‌افتد، دقيقا همين حالت است اما در اوراق مشارکت چنين چيزي رخ نمي‌دهد؛ زيرا سرمايه‌گذار با خريد اوراق مشارکت، در ايجاد و يا توسعه يک دارايي معين، مثل سد، جاده و... مشارکت کرده و سودي که دريافت مي‌کند، بابت مشارکت در اين کار است؛ امري که از لحاظ شرعي نه‌تنها اشکالي ندارد، بلکه پسنديده نيز هست.

دومين مساله اين است كه در اوراق قرضه مشخص نيست که منتشرکننده (ناشر) اين اوراق، پول را براي چه کاري صرف خواهد کرد. چه بسا پول ناشي از فروش اوراق قرضه، صرف کارهايـي شود که ازنظر اسلام، جايز نيست اما در اوراق مشارکت، پروژه‌اي که قرار است تأمين مالي براي آن انجام شود، کاملا مشخص و مورد تأئيد بوده و به سرمايه‌گذاران از قبل، اعلام مي‌شـود.

بد نيست به اين نکته هم اشاره کنيم که براي انتشار اوراق مشارکت، شرکت يا دستگاهي که قصد انتشار اين اوراق را دارد، ابتدا بايد طرح توجيه اقتصادي درباره پروژه‌اي که قرار است اوراق مذکور، براي تأمين مالي آن منتشر شود، تهيه نمايد. تنها درصورت تأئيد اين طرح توسط نهادهاي مربوط مثل بانک مرکزي و سازمان بورس، شرکت اجازه انتشار اوراق مشارکت را خواهد داشت. همچنين نرخ سود علي‌الحساب اوراق مشارکت نيز براساس طرح توجيه اقتصادي و البته، در چارچوب سياست‌هاي پولي و مالي کشور، تعييـن و به سرمايه‌گذاران اعلام مي‌شود. بدين ترتيب مشخص است كه نظارت لازم بر اين مساله از سوي نهادهاي مسؤول صورت مي‌گيرد.

مجددا يادآور مي‌شود ناشر اوراق مشارکت بايد پس از پايان طرح و در سررسيد نهايي اوراق، سود قطعي طرح را محاسبه کرده و درصورتي که سود قطعي از سود پرداختي به سرمايه‌گذاران بيشتر باشد، مابه‌التفاوت را به آنان پرداخت نمايد. البته، درصورتي که سود قطعي پروژه، از سود علي‌الحساب پرداختي کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق اوراق مشارکت بوده و ضرر و زياني از اين بابت، متوجه خريدار اين اوراق نيست.

خب، فکر مي‌کنم با اوراق مشارکت و تفاوت‌هاي آن با اوراق قرضه، تا اندازه‌اي آشنا شديـد. در قسمت‌هاي بعد، درباره ساير انواع اوراق بهادار صحبت خواهيـم کرد.

 

[clickmax]

خب، همانطور که قول داده بوديم، قصد داريم در چند قسمت آينده، درباره انواع اوراق بهادار براي شما صحبت کنيم. اگر بخواهيم اوراق بهادار را براساس درجه ريسک آنها معرفي کنيم، نخست بايد به سراغ اوراق مشارکت برويم. چون اين اوراق، بازدهي تضمين شده دارد و بنابراين، هيچگونه ريسکي را متوجه سهامـدار نمي‌کنـد. اما اوراق مشارکت چيست؟



اوراق مشارکت

همان طور که از اسم اين اوراق هم مشخص است، اوراق مشارکت اوراق بهاداري است که بيانگر مشارکت دارنده آن در يک طرح است. اجازه بدهيد با يک مثال توضيح دهيم. فرض کنيـد يک شرکت پتروشيمي براي راه‌اندازي خط توليد جديد، به 200 ميليارد تومان سرمايه جديد نيـاز دارد. همچنين براساس بررسي‌هاي کارشناسي، درصورت راه‌اندازي اين خط توليـد، سرمايه صرف شده براي آن ظرف مدت 4 سال پس از راه‌اندازي، از محل افزايش درآمد ناشي از فروش محصولات جديد، جبران شده و ميزان سوداوري شرکت هم طي اين مدت، سالانه 25 تا 30 درصد افزايش خواهد يافت، به بيان ديگر، طرح مذکور داراي توجيه اقتصادي است.

در چنين حالتي، يکي از روش‌هايي که شرکت خودروساز مي‌تواند براي تأمين سرمايه موردنيـاز خود از آن استفاده کنـد، انتشار اوراق مشارکت است. به اين ترتيب، شرکت خودروسازي با فروش اين اوراق به سرمايه‌گذاران، منابع مالي مورد نياز خود را از آنها تأمين کرده و سرمايه‌گذاران نيز در ازاي اين مشارکت، به نسبت سرمايـه خود در منافع حاصل از راه‌اندازي خط توليد جديـد شريک خواهنـد شد.

مهم‌ترين جذابيت اوراق مشارکت در مقايسه با ساير انواع اوراق بهادار مانند سهام، تضمين پرداخت سود است، به‌ اين معنـا که دارنده اوراق مشارکت اطمينان دارد که سود مشخص و تضمين‌شده‌اي را به‌عنوان سود علي‌الحساب، در فواصل زمانـي معيـن، دريافت مي‌کند. اما چه کسي، پرداخت حداقل سود را تضمين مي‌کند؟

طبيعتا شرکت يا سازمان منتشرکننده اين اوراق نمي‌تواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمين کند. در حال حاضـر، سود اغلب اوراق مشارکتي که در کشور منتشر مي‌شود، توسط بانک‌ها و موسسات مالي معتبر و يا دولت، تضمين مي‌شود، بنابراين، خريدار اين اوراق اطمينان دارد که در سررسيدهاي مشخص، سود تعهدشده را دريافت مي‌کنـد. در مورد اوراق مشارکت، بايد به چند نکتـه توجه داشت:



1- همان طور که قبلا هم گفتيم، بين ريسک و بازده رابطه مستقيـم وجود دارد، بنابراين اوراق مشارکت، با توجه به اينکه بازدهي تضمين شده دارند و ريسکي را متوجه سرمايه‌گذار نمي‌کنند، بنابراين بازده مورد انتظار آنها هم در مقايسه با ساير انواع اوراق بهادار، کمتـر است.

2- سود تضمين‌شده اوراق مشارکت، به صورت علي‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت مي‌شود، به اين معنا که پس از پايان پروژه و در سررسيد نهايي، ناشر اوراق موظف است سود قطعي پروژه را محاسبه کرده و درصورتي که سود قطعي پروژه، بيشتر از سود علي‌الحساب پرداختي به خريداران اوراق باشد باشد، مابه‌التفاوت را به آنها پرداخت نمايد. البته، درصورتي که سود قطعي پروژه، از سود علي‌الحساب پرداختي کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زيانـي از اين بابت، متوجه خريدار اين اوراق نيست.

3- سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت ماليات است و اين موضوع نيز يکي از جذابيت‌هاي سرمايه‌گذاري در اوراق مشارکت محسوب مي‌شود.

4- اوراق مشارکت، اغلب بي‌نام منتشر شده و فردي که اين اوراق را در اختيار دارد، مالک آن شناخته مي‌شود، بنابراين بايد از اوراق مشارکت نيز همانند اسکناس و بلکه بيشتر از آن، مراقبت کرد. البته، بانک‌ها معمولا اين امکان را براي خريداران اوراق مشارکت فراهم مي‌کنند که بتوانند اوراق خريداري شده را نزد بانک، به امانت بگذارند تا از مواردي مانند سرقت، آتش‌سوزي و... در امان باشد.

5- سود اوراق مشارکت، در فواصل زماني تعيين شده (مثلا يك ماهه يا سه ماهه) و ازطريق برگه‌هايي که همراه اوراق مشارکت، به خريدار تحويل مي‌شود، به وي پرداخت مي‌شود. درصورتي که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداري کند، هنگام تحويل برگه‌هاي دريافت سود به بانک، بايد اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکيت فرد بر اين اوراق، توسط بانک احراز شود. البته، همان طور که گفته شد، خريدار اوراق مشارکت مي‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئي، از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسيدهاي تعيين شده، به صورت منظم به حسابش واريز نمايد.

6- باتوجه به اينکه طرح‌هايي که براي تأمين مالي آنها، اوراق مشارکت منتشر مي‌شود، معمولا طرح‌هاي زمان‌بر هستند، بنابراين اوراق مشارکت نيز اغلب با سررسيدهاي سه تا چهارساله منتشر مي‌شوند. اما اگـر خريدار اوراق به هر دليل، قبل از دوره سررسيد به پول خود نياز پيدا کرد، مي‌تواند با مراجعه به يکي از شعب بانکي که اوراق را از آن خريداري کرده، ضمن تحويل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دريافت نمايد. طبيعتا سودهاي دريافتي تا تاريخ تحويل اوراق به بانک نيز به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد مي‌باشد. البته معمولا درصورت تسويه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتري را اندکي کاهش داده (مثلا از 20 درصد به 19 درصد) و مابه‌التفاوت نرخ جديد با نرخ پرداختي تا آن زمان را، از مشتري دريافت مي‌کنند.

7- درصورتي‌که اوراق مشارکت در بورس يا فرابورس نيز پذيرفته شده باشند، دارنده اين اوراق مي‌تواند براي فروش آنها قبل از سررسيد، به يکي از شرکت‌هاي کارگزاري بورس مراجعه کرده و براساس روشي که در برنامه‌هاي قبل توضيح داديم، نسبت به فروش اوراق خود اقدام نمايد. در اين صورت، طبيعتـا اوراق مشارکت نيز همانند سهام، براساس قيمتي که در بورس براي آن متقاضي وجود داشتـه باشد، فروختـه خواهد شد و سود دارنده اوراق مشارکت نيز از بابت تسويه زودتر از موعد، کاهش نمي‌يابد.

در پايان هم به اين نکته اشاره کنم که در حال حاضر، علاوه‌بر شرکت‌هاي فعال در بخش خصوصي، دولت و شهرداري‌ها هم براي تأمين منابع مالي موردنياز براي پروژه‌هاي عمراني، زيربنايي و...، اقدام به انتشار اوراق مشارکت مي‌نمايند. ساخت خطوط جاده‌اي و ريلي، سـد، تونل، نيروگاه، مجتمع‌هاي اداري و مسکوني و...، نمونه‌هايي از مواردي است که دولت و يا شهرداري‌ها، براي تأمين مالي آنها اقدام به انتشار اوراق مشارکت مي‌کنند و تبليغات آنها هم در رسانه‌ها، به وفور مشاهده مي‌شود.

 

[clickmax]

در مطالب گذشته، درباره مزيت‌هاي معاملات برخط (آنلايـن) سهام در مقايسه با ساير روش‌هاي خريد و فروش سهام در بورس و همچنين نحوه دسترسـي به سامانه معاملات برخط توضيح داديم و گفتيم که سرمايه‌گذار، براي استفاده‌ از خدمات معاملات برخط، بايد يک بار به شرکت کارگزاري مراجعه کرده و قـرارداد مربوطه را امضا کند. البته تأکيد کرديم که در روش معاملات برخط (آنلاين)، شرکت کارگزاري موظف است قبل‌از ايجاد دسترسي براي استفاده از سامانه معاملات برخط، از آشنايي مشتريان با اصول و مقررات کليـدي مربوط به سرمايه‌گذاري در بورس اطمينـان حاصل پيدا کرده و پس‌از ايجاد دسترسي هم به صورت مستمـر، برنامه‌هاي آموزشي براي سرمايه‌گذار اجرا کند تا وي، همواره با آخرين اطلاعات موردنياز براي سرمايه‌گـذاري در بورس، آشنا باشـد.

در اين قسمت قصد داريم به چند نکتـه اساسي که سرمايه‌گذاران براي خريد و فروش برخط (آنلاين) سهام بايد مدنظـر داشته باشند، اشاره ‌کنيم:



1- دسترسي به سامانه معاملات برخط سهام، کاملا رايگان است و شرکت‌هاي کارگزاري، به اين منظور، هيچ گونه وجهي را از مشتريـان دريافت نمي‌کنند. تنها هزينه‌اي که سرمايه‌گذار براي خريد يا فروش اوراق بهادار بايد بپردازد، همان کارمزد و ماليات بسيار اندک است که در چند برنامه قبل، درباره ميزان آن به طور مفصـل توضيـح داديـم.

2- باتوجـه به اينکـه دسترسي به سامانـه معاملات برخط (آنلاين)، ازطريق نام کاربري و رمز عبور امکان‌پذير است، سرمايه‌گذار بايد در حفظ و صيانت از آن دقت کافي را داشته باشد و از فاش کردن اطلاعات مربوط به نام کاربري و رمز عبور خود براي ديگران خودداري کند. همچنين به‌منظور رعايت امنيت بيشتر در استفاده از سامانه معاملات برخط، سرمايه‌گذار بايد حداکثر هر سه ماه يک بـار، رمز عبـور خود را تغيير دهـد.

3- سامانه‌هاي معاملات برخط (آنلاين) سهام، به گونه‌اي طراحي شده‌اند که با حداقل پهناي باند اينترنتي کار مي‌کنند؛ بنابراين، سرمايه‌گذاران به‌راحتي و حتي با استفاده از اينترنت خانگي مي‌توانند از نقاط مختلف در سراسر کشور، نسبت به خريد و فروش سهـام در بورس اقدام کنند.

4- با استفاده‌ ‌از سامانـه معاملات برخط (آنلاين)، مي‌توان همواره از آخرين وضعيت موجودي حساب بانکي، سوابق معاملات در بورس و سبد سهـام خود مطلع شد؛ بنابراين، بهتر است همواره اطلاعات مربوطه را کنترل کرده و احيانا اگر مغايرتـي در اين اطلاعات وجود دارد، موضوع را براي پيگيـري بيشتـر، به شرکت کارگـزاري اطلاع دهيـد.

5- اگرچـه سامانه‌هاي معاملات برخط سهام، معمولا ساختار کلي و الگوي يکساني دارند، اما ممکن است برخي تفاوت‌هاي جزئي نيز بين اين سامانه‌ها وجود داشته باشد، بنابراين توصيه مي‌شود سرمايه‌گذاران قبل از استفاده از سامانه معاملات برخط، ازطريق مطالعه بروشورهاي راهنما و يا کسب آموزش‌هاي لازم، آشنايي کافي با نحوه استفاده از اين سامانه و کارکردهاي متنوع آن را کسب نماينـد.

6- در حال حاضر، اغلب کارگزاران رسمـي بورس، خدمات معاملات برخط (آنلاين) را به سرمايه‌گذاران ارائه مي‌دهنـد و شما با مراجعه به هريک از کارگزاران مذکور و انجام فرآيند مربوط، مي‌توانيد به سامانه معاملات برخط دسترسي پيدا کنيد.

7- براي مشاهده فهرست کارگزاران بورس، مي‌توانيـد به سايت رسمي سازمان بورس و اوراق بهادار به نشاني www.seo.ir مراجعه کنيد.

اميدواريم که با نحوه انجام معاملات برخط سهام در بورس و مزاياي آن در مقايسه با ساير روش‌ها، آشنا شده باشيـد. در مطالب آتي، قصد داريم درباره انواع اوراق بهاداري که در بورس خريد و فروش مي‌شود، مانند اوراق مشارکت، اوراق اجاره، سهام، حق تقدم سهام، قراردادهاي آتـي و ساير ابزارهاي مالي، بطور مفصل توضيح دهيم.

 

[clickmax]

در قسمت گذشته، روش معاملات برخط (آنلاين) سهام و مزيت‌هاي متعدد اين روش را در مقايسه با سه روش ديگر، يعني روش مراجعه حضوري به کارگزار، ارائه سفارش به صورت تلفني و ارائه سفارش به صورت اينترنتي، تشريح کرديـم. ممكن است اين سوال براي شما ايجاد شده باشد که نحوه خريد و فروش برخط (آنلاين) سهام چگونه است و چطور مي‌شود به اين سامانه دسترسي پيدا کرد؟ پاسخ اين سوال را در ادامه برنامـه، خواهيد ديـد.

اگر به خاطر داشته باشيد، در روش ارائه سفارش به صورت تلفني توضيح داديم که متقاضي استفاده از اين روش، بايد به شرکت‌هاي کارگزاري مراجعه کرده و قراردادي را درخصوص استفاده از اين خدمات، با کارگزاري منعقد کنـد، در روش معاملات برخط (آنلاين) سهام هم همين‌طور است؛ يعني اگرچه در روش معاملات برخـط (آنلاين)، سرمايه‌گذار خود مستقيما اقدام به خريد و فروش سهام مي‌کند و کارگزار در اين امر، دخالتي ندارد، اما به دليل آنکـه فرايند تسويه معاملات و نقل و انتقال مالکيت سهام بين خريدار و فروشنده، ازطريق کارگزاران به‌عنوان واسطه ميان بورس و سرمايه‌گذاران انجام مي‌شود، دسترسي به سامانه معاملات نيز ازطريق شرکت‌هاي کارگزاري، براي متقاضيان ايجاد مي‌شود.

بنابراين، در نخستين‌گام براي دسترسي به سامانه معاملات برخط سهام، متقاضي بايد به يکي از شرکت‌هاي کارگزاري بورس در سراسر کشور مراجعه و درخواست خود براي دسترسي به سامانه معاملات برخط را به شرکت مذکور کنـد.

يکي از پيش‌شرط‌هاي اساسي که سازمان بورس براي استفاده سرمايه‌گذار از سامانه معاملات برخط (آنلاين) تعيين کرده است، آشنايي کافي سرمايه‌گذار با اصول خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، قوانين و مقررات اساسي مرتبط با سرمايه‌گذاري در بورس و نحوه استفاده از سامانه معاملـه برخط است؛ زيرا همان طور که گفته شد، در سامانه معاملات برخط، سرمايه‌گذار خود مستقيما و بدون واسطه کارگزار، نسبت به خريد و فروش اوراق بهادار در بورس اقدام مي‌کند، بنابراين، لازم است آشنايي کافي با اصول و مقررات مرتبط با سرمايه‌گذاري در بورس را داشتـه باشد.

به همين علت، شرکت کارگزاري موظف است قبل از امضاي قرارداد مربوط به فعال‌سازي سامانه معاملات برخط براي مشتري، از توانايي وي نسبت به اصول سرمايه‌گذاري در بورس و مقررات مربوطه، اطمينان حاصل نمايد. اغلب شرکت‌هاي کارگزاري بدين منظور، از متقاضيان استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاين)، به صورت حضوري يا الکترونيک، آزمون مي‌گيرند تا ميزان آشنايي متقاضي با بازار سرمايه را ارزيابي کنند. درصورت احراز توانمنـدي مشتري براي سرمايه‌گذاري در بورس، قراردادي بين کارگزار و مشتري منعقد گرديده و براساس اين قرارداد، دسترسي مشتري به سامانه معاملات برخط سهام، توسط کارگزار فراهم مي‌شود.

شرکت کارگزاري حداکثر ظرف مدت يک هفته پس از امضاي قرارداد، نام کاربري و رمز عبور مشتري براي استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاين) را صادر نموده و به صورت محرمانه، به وي تحويل مي‌دهد. پس از دريافت نام کاربري و رمز عبـور، مشتري مي‌تواند به سامانه معاملات برخط کارگزاري مربوط مراجعه و خود، به صورت مستقيـم نسبت به خريد و فروش سهام اقدام نمايـد.

توجه به اين نکته ضروري است که براي استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاين)، مشتري بايد در بانکي که کارگزار به وي اعلام مي‌کند، حساب داشته باشد. طبيعتا به محض اينکه مشتري، سفارش خريد سهام را ازطريق سامانه معاملات برخط، وارد سامانه معاملات مي‌کند، مبلغ موردنياز براي خريد سهام به علاوه کارمزد مربوطه، در حساب بانکي وي بلوکه شده و پس از انجام خريد، مبلغ مذکور به صورت خودکار از حساب بانکي مشتري کسر مي‌گردد.

در مورد فروش سهام نيز پس از آنکه فروش سهام انجام شد، مبلغ حاصل از فروش پس از کسر کارمزد و ماليات فروش، به حساب مشتري واريز مي‌شود. بنابراين، همانطور که مشاهده کرديد، با استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاين) سهام، مشتري به هيچ وجه نياز به مراجعه به کارگزار و يا انجام معامله ازطريق کارگزار نداشته و مستقيما، مي‌تواند در بورس، سهام خريـد و فروش کند.

نکته قابل توجه اينکه در حال حاضر، سامانه معاملات برخط (آنلاين) فقط براي خريد و فروش سهام و اوراق حق تقدم سهام فعال شده است، اما در آينده نزديک، خريد و فروش ساير ابزارهاي مالي مثل اوراق مشارکت، اوراق اجاره و... نيز ازطريق اين سامانه، امکان‌پذير خواهد شد.

خوشبختانه اغلب کارگزاري‌هاي بورس در سراسر کشور، امروز خدمات استفاده از معاملات برخط (آنلاين) را به مشتريان خود ارائه مي‌دهند و همانطور که در برنامه قبل هم گفته شد، به علت مزاياي بسيار زياد خريد و فروش برخط (آنلاين) سهام، ازجمله سرعت عمل در تصميم‌گيري، عدم محدوديت زماني و مکاني براي سرمايه‌گذاري، نقل و انتقال الکترونيک وجوه، کاهش اختلافات بين سرمايه‌گذار و کارگزار و امنيت بالاي سامانه معاملات برخط، اين سامانه با استقبال بسيار زياد سرمايه‌گذاران مواجه شده است.

 

[clickmax]

تاكنون روش‌هاي مراجعه حضوري و ارائه سفارش به صورت تلفني، را جهت خريد و فروش اوراق بهادار در بورس معرفي كردين در اين برنامه قصد داريم روش‌هاي اينترنتي و برخط (آنلاين) را توضيح دهيم.

روش اينترنتي از نظر عملكرد شبيه روش تلفني است. همان طور که در روش تلفني، سرمايه‌گذار ازطريق تماس تلفني با سامانه مرکز تماس کارگزاري، سفارش خريد يا فروش خود را به کارگزار ارائه کرده و کارگزار، پس از دريافت سفارش مذکور، آن را وارد سامانه معاملات بورس مي‌کند، در روش اينترنتـي هم مشتري پس از دريافت رمز عبور از شرکت کارگزاري، به سايت اينترنتي کارگزار مراجعه کرده و با تکميل فرم‌هاي درخواست خريد يا فروش به صورت اينترنتي، سفارش خود را در سامانه کارگزار ثبت مي‌کند.

ما قصد نداريم درباره روش خريد و فروش اوراق بهادار به صورت اينترنتي خيلي صحبت کنيم؛ چون باتوجه به راه‌اندازي سامانه معاملات برخط (آنلاين) سهام در بورس، امروزه ديگر از روش ارائه سفارش اينترنتي چنـدان استفاده نمي‌شود.

همان طور که به‌خوبي مشخص است، در هر سه روشي که تاکنون توضيح داده‌ايم، يعني روش مراجعه حضوري به کارگزار، ارائه سفارش به صورت تلفني و يا ارائه سفارش به صورت اينترنتي، يک نکته مشترک وجود دارد و آن هم اين است که در هر سه روش، مشتري، سفارش خود را به شرکت کارگزاري داده و اين، کارگزار است که درخواست مشتري را وارد سامانه معاملات مي‌کند. بنابراين، مشتري مستقيما اقدام به خريد يا فروش اوراق بهادار نمي‌کند.

اما روش چهارم، يعني معاملات برخط (آنلاين) که قصد داريم در ادامه، درباره آن صحبت کنيم، اين امکان را براي سرمايه‌گذار فراهم مي‌کند که خود، مستقيما درخواست‌هاي خريد يا فروش سهام را بدون واسطه کارگـزار، وارد سامانه معاملات بورس نمايد. اما روش معاملات برخط، چيست و چه مزايايـي دارد؟



معاملات برخط (آنلاين) سهام:

همانطور که گفتيم، مهم ترين تفاوت روش خريد و فروش برخط سهام با ساير روش‌ها، اين است که به سرمايه‌گذار اجازه مي‌دهد مستقيما و بدون واسطه کارگزار، اقدام به خريد و فروش سهام نمايد. جذابيت معاملات برخط براي سرمايه‌گذاران به حدي زياد بوده است که باوجود گذشت تنها حدود دو سال از راه‌اندازي اين سامانه در بورس ايران، هم‌اکنون تعداد زيادي از سهامداران از روش برخط، براي خريد و فروش سهام استفاده مي‌کنند.

براساس آمارها، تنها در نيمه نخست سال 1391، بيش از 35 درصد سهامداران بورس از روش آنلاين براي خريد و فروش سهام در بورس استفاده کرده‌اند که اين آمار، به سرعت در حال افزايش است. اما چرا روش معاملات آنلايـن، تا اين اندازه براي سرمايه‌گـذاران جذابيت دارد:

1- سرعت عمل در خريد و فروش: يکي از نکات مهم سرمايه‌گذاري در بورس، سرعت عمل در تصميم‌گيري براساس اطلاعات است؛ به اين معنا که به محض دريافت اطلاعات معتبر درخصوص يک سهم، سرمايه‌گذار بايد در کمترين زمان، نسبت به خريد يا فروش آن سهم تصميم‌گيري نمايد. چه بسا چند دقيقه و حتي ثانيه تأخير در خريد يا فروش يک سهم، باعث شود تا سرمايه‌گذار مجبور شود سهم مورد نظر خود را با قيمت بالاتري خريداري کرده و يا سهمي را که در اختيار دارد، با قيمت کمتري، بفروشد. طبيعتا در روش‌هاي سنتي که درخواست خريد يا فروش، ازطريق کارگزار انجام مي‌شود، زمان بيشتري طول خواهد کشيد تا کارگزار، درخواست را وارد سامانه معاملات نمايد، درحالي که در روش برخط (آنلاين)، سرمايه‌گذار مي‌تواند تنها با در اختيار داشتن يک رايانه متصل به اينترنت، در کسري از ثانيه نسبت به خريد يا فروش سهم موردنظـر خود، اقدام نمايد.

2- حذف محدوديت زماني و مکاني در سرمايه‌گذاري: با استفاده از سامانه معاملات برخط سهام، سرمايه‌گذار مي‌تواند تنها با در اختيار داشتن يک رايانه متصل به اينترنت، حتي از منزل و محل کار خود مستقيما اقدام به خريد و فروش سهام نمايد. بنابراين، مشکلات موجود در روش مراجعه حضوري اعم از محدوديت دسترسي به کارگزاران بورس، ترافيک، آلودگي هوا، صرف وقت و زمان بسيار زياد و... در اين روش وجود ندارد و سرمايه‌گذار، حتي از دورترين نقاط کشور و يا کشورهاي ديگر مي‌تواند در بورس سرمايه‌گذاري کند.

3- کاهش اختلافات احتمالي بين مشتري و کارگزاري: در برخي موارد، مشاهده مي‌شود که بين مشتري و کارگزار، اختلاف ايجاد مي‌شود، به عنوان مثال، مشتري مي‌گويد که کارگزار درخواست وي را به‌موقع وارد سامانه معاملات نکرده و لذا، به خاطر اين تأخير، متحمل زيان شده است، درحالي که کارگزار، چنين ادعايـي را قبول ندارد. درست است كه اين موارد بسيار اندك است ولي با استفاده از روش معاملات برخط، اينگونه اختلافات بين کارگزاري و مشتري از بين مي‌رود، زيرا مشتري، خود مستقيما درخواست خريد يا فروش خود سهام را وارد سامانه معاملات مي‌کند و شرکت کارگزاري، در ثبت اين درخواست دخيل نيست.

4- استقلال کامل در تصميم‌گيري سرمايه‌گذار: در روش‌هاي سنتي، چون سفارش‌هاي مشتريان توسط معامله‌گران شاغل در شرکت کارگزاري وارد سامانه معاملات مي‌شود، اين احتمال وجود دارد که در مواردي هرچند بسيار محدود، برخي خطاهاي انساني در کيفيت ثبت درخواست مشتريان در سامانه معاملات صورت گرفته و يا معامله‌گران در تصميم سرمايه‌گذار براي خريد يا فروش سهم اثرگذار باشند، در حاليکه در روش معاملات برخط، اين تنها خود سرمايه‌گذار است که درباره خريد يا فروش سهم تصميم‌ مي‌گيرد و هيچ شخص ثالثي در اين موضوع دخيل نيست، بنابراين، استقلال فرد تصميم‌گير به طور کامل رعايت خواهد شد.

5- نقل و انتقال وجوه لازم براي سرمايه‌گذاري، به صورت الکترونيک: در روش معاملات برخط سهام، در کمترين زمان ممکن پس از انجام معامله، مبلغ موردنياز براي خريد سهام به همراه کارمزد مربوط به صورت خودکار از حساب بانکي الکترونيكي مشتري کسر شده و همچنين، وجوه حاصل از فروش سهام، پس از کسر کارمزدهاي مربوط، به حساب فرد واريز مي‌شود؛ بنابراين براي دريافت و پرداخت وجه، نيازي به مراجعه حضوري به بانک نيست و مشتري، در هر لحظه از زمان مي‌تواند آخرين وضعيت گردش مالي و موجودي حساب خود را کنترل کند.



علاوه‌بر همه آنچه که به عنوان مزاياي روش معاملات برخط (آنلاين) براي سرمايه‌گذاران ذکر شد، اين روش يک مزيت بسيار مهم نيز براي بازار سرمايه دارد و آن اينکه به علت تسهيل فرآيند سرمايه‌گذاري در بورس، به رشد و توسعه مداوم بازار سرمايه و فراگيرشدن اين بازار در بين قشرهاي مختلف جامعه، بسيار کمک مي‌کند. در قسمت بعد، نحوه استفاده از روش معاملات برخط (آنلاين) سهام و دسترسي به اين سامانه را براي شما بازگو مي‌کنيـم.

 

[clickmax]

حتما به خاطر داريد كه گفتيم براي خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، چهـار روش وجود دارد، 1- روش مراجعه حضوري به كارگزار 2- روش ارائه سفارش به صورت تلفني 3- روش ارائه سفارش به صورت اينترنتي و 4- روش آنلاين (برخط). امروز قصد داريم درباره روش دوم، يعني ارائه سفارش خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، به صورت تلفني براي شما صحبت كنيـم.

اغلب شما از خدمات تلفني و اينترنتي كه امروزه، در بيشتر بانك‌ها، براي پرداخت قبوض، نقل و انتقال وجوه و... ارائه مي‌شود استفاده مي‌كنيد. كارگزاران بورس هم اين گونه خدمات را براساس ضوابط و مقررات خاصي كه از سوي سازمان بورس تعيين و ابلاغ شده است، به سرمايه‌گذاران ارائه مي‌دهند تا فرايند سرمايه‌گذاري را براي آنها تسهيل كنند.

يكي از اين خدمات، امكان ارائه سفارش خريد و فروش اوراق بهادار بصورت تلفني است، به اين معنا كه سرمايه‌گذار مي‌تواند بدون نياز به مراجعه حضوري به شركت كارگزاري، صرفا ازطريق استفاده از سامانه مركز تماس كارگزاري، به صورت تلفني سفارش خود براي خريد يا فروش سهام و ساير اوراق بهادار را به كارگزار ارائه دهـد.

براي فعال‌كردن امكان ارائه سفارش تلفني ازطريق مركز تماس كارگزاري، كافيست سرمايه‌گذار يك‌بار به شركت كارگزاري مراجعه كرده و قرارداد مربوطه را امضا كند. حداكثر ظرف مدت يك‌هفته پس‌از امضاي اين قرارداد، كارگزاري نام كاربـري و رمـز عبور مخصوص مشتري را به صورت محرمانـه به وي ارائه مي‌دهد. پس‌از دريافت رمز عبور و نام كاربري، سرمايه‌گذار مي‌تواند به صورت تلفني، با سامانه مركز تماس كارگزاري تماس گرفته و سفارش‌هاي خود براي خريد يا فروش اوراق بهادار را وارد سامانه كند.

توجه داشته باشيد ارائه سفارش بصورت تلفني، هيچ تفاوتي با ارائه سفارش به صورت حضوري ندارد و شركت كارگزاري، سفارش‌هاي ارائه شـده ازطريق مركز تماس را همانند سفارش‌هاي حضوري، پيگيري خواهد كرد. همچنين سامانه مركز تماس كارگزاري، به صورت خودكار، به مشتري شماره پيگيري مي‌دهد تا در هر لحظه، بتواند از آخرين وضعيت سفارش خود مطلع شود. براي استفاده از خدمات مركز تماس كارگزاري، توجه به اين نكات ضروري است:

1- فعال‌سازي امكان سفارش تلفني براي مشتريان، به صورت رايگان است و كارگزاران بورس، بجز كارمزد خريد و فروش اوراق بهادار، وجهي در اين خصوص از مشتريان دريافت نخواهنـد كرد.

2- مشتـري فقط ازطريق شماره تلفن‌هايي كه در قرارداد، به كارگزاري اعلام مي‌كند، مي‌تواند با مركز تماس كارگزاري ارتباط برقرار كرده و سفارش‌هاي خود براي خريد و فروش اوراق بهادار را ارائه كند و درصورت تماس از ساير شماره تلفن‌ها، به سفارش‌هاي مشتري ترتيب اثر داده نخواهـد شد. بنابراين لازم است درصورت تغيير تلفن مشتري، مراتب به صورت رسمي به شركت كارگزاري مربوطه اعلام شود

3- مشتري بايد مبلغ موردنياز براي خريد اوراق بهادار به‌علاوه كارمزد مربوطه را به حساب بانكي كارگزاري واريز و اطلاعات مربوطه را ازطريق مركز تماس، به كارگزاري اطلاع دهد. در مورد فروش اوراق بهادار هم كارگزاري پس از واريـز مبلغ حاصل از فروش به حساب بانكي مشتري (كه در قرارداد مربوطه، مشخص شده است)، اطلاعات واريزي را ازطريق مركز تماس، به مشتري اطلاع مي‌دهـد.

4- باتوجه به اينكه ورود به سامانه مركز تماس كارگزاري، با ارائه نام كاربري و رمز عبور مشتري امكان‌پذير است، حفظ و نگهداري رمز عبور و خودداري از افشاي آن نزد ديگران، بسيار حائز اهميت است.

5- در صورتي که رمز عبور استفاده از خدمات مرکز تماس سه بار به صورت متوالي اشتباه وارد شود، خدمات مرکز تمـاس براي مشتري غيرفعال شده و اراية خدمات به وي، مشروط به مراجعة دوباره مشتري به كارگزاري است.

6- هنگام امضاي قرارداد بين مشتري و كارگزاري براي فعال‌سازي امكان سفارش تلفني، ساعات دريافت سفارش ازطريق سامانه مركز تماس كارگزاري در قرارداد مشخص مي‌شود، بنابراين مشتري بايد سفارش‌هاي خريد و فروش خود را صرفا در ساعت‌هايي كه در قرارداد مشخص شده است، وارد سامانه نمايد، زيرا در غير اين‌صورت، كارگزار مسئوليتي براي انجام سفارش‌هاي مربوطه نخواهد داشت.

اين نكته را هم اضافه كنم كه استفاده از مركز تماس كارگزاري‌ها براي خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، علاوه‌بر كمك به سرمايه‌گذاران براي صرفه‌جويي در وقت و هزينه، ازنظر دقت در انجام سفارش‌هاي مشتري هم كاملا مطمئن است؛ زيرا از هنگام تماس تلفني مشتري با مركز تماس كارگزاري تا پايان تماس و ارائه سفارش، كليه سفارش‌هايي كه مشتري به صورت تلفني وارد سامانه كرده است به همراه زمان دقيق ارائه سفارش‌ها، در سامانه ضبط و نگهداري شده و به طور كامل توسط كارگزاري اجرا مي‌شود، بنابراين احتمال انجام سفارشي خارج از آنچه مشتري درخواست كرده است، به حداقل ممكن رسيده و حتي درصورت بروز چنين مشكلي كه البته احتمال آن بسيار اندك است، موضوع به‌راحتي قابل پيگيـري و رسيدگـي خواهـد بود.

خب در اين قسمت، دومين روش خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، يعني روش ارائه سفارش بصورت تلفني، ازطريق سامانه مركز تماس كارگزاري‌ها را براي شما تشريح كرديم. در قسمت بعد، روش ارائه سفارش خريد و فروش، بصورت اينترنتي و معاملات آنلاين (برخط) را توضيح خواهيـم داد.

 

[clickmax]

در مطالب قبل، گفتيم كه اولين روش خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، مراجعه حضوري به كارگزار و تكميل فرم مربوطه است. همچنين درباره نحوه تكميل فرم سفارش خريد و فروش و کارمزدهاي مربوط به اين فرآيند هم بطور كامل توضيح داديم. اگر به خاطر داشته باشيد، قرار شد قبل از آنكه سه روش ديگر خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، يعني روش ارائه سفارش به صورت تلفني، ارائه سفارش به صورت اينترنتي و خريد و فروش آنلاين (برخط) را توضيح دهيم، ساز و كار معاملات در سامانه معاملات بورس را براي شما تشريح كنيـم. اين قسمت، به همين موضوع اختصاص دارد.

خريد و فروش اوراق بهادار در سامانه معاملات بورس براساس سازوكار نام‌آشناي "حراج" انجام مي‌شود؛ البته يك حراج كاملا پيشرفته و مكانيـزه. حراجي كه اولويت اول آن، قيمت مناسب و اولويت دوم آن، زمان ارائه سفارش است. بگذاريد با يك مثال، اين موضوع را توضيح دهيم.

فرض كنيد شما در ساعت 9 صبح، به كارگزاري بورس مراجعه و فرم درخواست خريد هزار سهم شركت "الف" به قيمت هر سهم 1500 ريال (150تومان) را تكميل و همراه فيش واريزي، تحويل كارگزار مي‌دهيد. طبيعتا كارگزار بلافاصله درخواست خريد شما را وارد سامانه معاملات مي‌كند.

در همان زمان يعني ساعت 9 صبح، فرد ديگري نيز به يك شركت كارگزاري ديگر در منطقه و يا شهر ديگري مراجعه كرده و وي هم با تكميل فرم مربوطه، درخواست خريد سهام شركت "الف"، البتـه با قيمت 1520 ريال (152تومان) را به كارگزار ارائه داده و كارگزار، درخواست را وارد سامانه معاملات مي‌كند.

در چنين شرايطي، سامانه معاملات درخواست خريد فرد دوم را در مقايسه با درخواست شما، در اولويت قرار خواهد داد، چرا كه وي براي خريد، قيمت بالاتري پيشنهاد داده است و طبيعتا، متقاضيان فروش سهام شركت "الف" ترجيح مي‌دهند سهام خود را به قيمت بالاتـر بفروشند.

در مورد فروش نيز دقيقا به همين شكل است، با اين تفاوت كه در فروش سهام و ساير اوراق بهادار، هرچه قيمت كمتر باشد، در اولويت قرار خواهد داشت، زيرا خريداران ترجيح مي‌دهند اوراق بهادار را با قيمت كمتـر خريداري كند. بنابراين، مشخص شد كه اولين معيار در اولويت‌بندي درخواست‌هاي خريد و فروش توسط سامانه پيشرفته معاملات بورس، اولويت قيمتي است.

اما منظور از اولويت دوم، يعني اولويت زماني چيست؟ در مثال قبل، فرض كنيد شما درخواست خريد هزار سهم شركت "الف" با قيمت هر سهم 1500 ريال (150تومان) را در ساعت 9 صبح به كارگزاري داده‌ايد و فرد ديگري، درخواست خريد هزار سهم شركت الف با همان قيمت، يعني 1500 ريال (150تومان) را در ساعت 9:10 صبح يعني 10 دقيقه پس از درخواست شما ارائه داده است. در چنين شرايطي، سامانه معاملات به صورت خودكار، اولويت خريد را به شما داده و ابتدا، براي شما سهام شركت الف را خريداري مي‌كند، بنابراين، طبيعتا اگر تنها هزار سهم از سهام شركت الف براي فروش عرضه شده باشد، سامانه معاملات آن سهام را به شما تخصيص خواهد داد و فرد مذكور، از خريد سهام بازخواهـد مانـد.

در شكل زير، تصويري از درخواست‌هاي خريد و فروش براي سهام يك شركت در سامانه معاملات بورس، نشان داده شده است. توجه فرماييد كه ارقام به ريال است.

همانطور كه در اين تصوير مشخص است، در حال حاضر 28 نفر متقاضي خريد سهام شركت موردنظر با قيمت 6632 ريال هستند، 1 نفر متقاضي خريد با قيمت 6601 ريال و 5 نفر هم متقاضي خريد با قيمت 6600 ريال است. بنابراين، همان طور كه گفته شد، درخواست‌هاي خريد به ترتيب از بالاترين قيمت به پائين‌ترين قيمت، اولويت‌بندي شده‌اند.
در نقطه مقابل، 38 نفر درخواست فروش سهم مذكور با قيمت 6632 ريال را داده‌اند، 1 نفر متقاضي فروش اين سهم با قيمت 6650 ريال است و يك نفر هم متقاضي فروش سهم مذكور با قيمت 6660 ريال است. بنابراين، كاملا مشخص است كه سامانه معاملات درخواست‌هاي فروش را به ترتيب، از كمترين قيمت به بيشترين قيمت، اولويت‌بندي كرده است.
اما با توجه به تعدد و تنوع قيمت‌هاي وارد شده در سامانه معاملات، دقيقا چه زماني، خريد و فروش در سامانه معاملات انجام مي‌شود؟
زماني كه قيمت پيشنهادي خريد و قيمت پيشنهادي فروش با هم برابر شوند. در اين حالت، سامانه معاملات به طور خودکار خريد و فروش را انجام داده و طبيعتا، بلافاصله سفارش‌هاي انجام شده، از صف خريد و فروش حذف مي‌گردنـد.
يك روز پس از انجام معامله، کارگزار رسيد انجام معامله را كه اصطلاحا، اعلاميه خريد نام دارد، به سرمايه‌گذار تحويل مي‌دهد. اعلاميه خريد، سند رسمي نيست و در آن تنها اطلاعاتـي مانند تعداد سهام خريداري شده، مبلغ سرمايه‌گذاري و مبلغ کارمزدهاي کسـر شده آورده شـده است.
سرمايه‌گـذار همچنيـن بايد يك روز پس از خريد اوراق بهادار، به شرکت کارگزاري مراجعه و گواهـي نقل و انتقال اوراق بهادار خريداري شده را از كارگزاري دريافت كنند، زيرا هنگاميکه سرمايه‌گذار قصد داشته باشد اوراق بهادار خود را بفروشد، بايد گواهي نقل و انقال سهام را به شرکت کارگزاري ارائه دهد.
خب در اين بخش، با نحوه انجام معاملات در سامانه معاملات بورس آشنا شديـد. در برنامه‌هاي بعدي، خواهيم ديد كه چه روش‌هاي ديگري، بجز روش مراجعه حضوري براي خريد و فروش اوراق بهادار در بورس وجود دارد.

 

[clickmax]

شايد براي شما هم اين سؤال به وجود آمده باشد که وقتي قصد داريد سهامي را خريداري کنيد، آيا علاوه ‌بر مبلغ موردنياز براي خريد سهام، بايد هزينه ديگري هم بپردازيد يا نه؟ وقتي سهام خود را مي‌فروشيد چطور؟ پاسخ سؤال مثبت است، چون سرمايه‌گذار براي خريد و فروش سهام و ساير انواع اوراق بهادار در بورس، بايد کارمزد بپردازد. اين كارمزد كه البته، مبلغ آن بسيار اندك است، ازسوي متوليان بازار سرمايه صرف اداره و توسعه مستمـر اين بازار مي‌شود. اما مبلغ کارمزد خريد و فروش اوراق بهادار در بورس، چقدر است؟

الف. کارمزد خريد سهام

كارمزد خريد سهام، حدود 49 صدم درصد است.

اجازه بدهيد با يك مثال توضيح دهيم. فرض كنيد قصد داريد هزار سهم شركت (الف) را به قيمت هر سهم، 150 تومان خريداري كنيد. در اين صورت، جمع كل مبلغ موردنياز براي خريد سهام، 150 هزار تومان خواهد بود. باتوجه به اينكه كارمزد خريد سهام، 49 صدم درصد است، شما بايد حدودا مبلغ 735 تومان كارمزد نيز براي خريد سهام موردنظر بپردازيـد.



ب. كارمزد و ماليات فروش سهام

كارمزد فروش سهام، 53 صدم درصد مبلغ معامله است. در فروش سهام، علاوه‌بـر كارمزد، 50 صدم درصد هم ماليات از فروشنده سهام دريافت مي‌شود كه جمعا برابر با يك مميز سه صدم درصد است.

در مثال قبل فرض كنيد قصد داريد هزار سهم شركت (الف) را به قيمت هر سهم، 150 تومان به فروش برسانيد. در اين صورت، جمع كل مبلغ موردنياز براي فروش سهام، 150 هزار تومان خواهد بود. باتوجه به اينكه كارمزد فروش سهام، 49 صدم درصد و ماليات فروش نيز برابر با 50 صدم درصد (در مجموع يك مميز سه صدم درصد ) است، شما بايد در مجموع 1545 تومان بابت اين معامله پرداخت نماييد.



ج. کارمزد خريد و فروش اوراق مشارکت و اوراق اجاره

كارمزد خريد و فروش اوراق مشاركت و اوراق اجاره در بورس حدودا يك هفتم كارمزد خريد و فروش سهام، يعني 7 صدم درصد مبلغ معامله است، البته برخلاف سهام، فروش اين اوراق مشمول پرداخت ماليات نمي‌شود. به عنوان مثال، اگر شما قصد داشته باشيد 150 هزار تومان اوراق مشاركت در بورس خريداري كنيد يا بفروشيد، فقط بايـد 105 تومان كارمـزد بپردازيـد.

بنابراين، همانطور كه ملاحظه مي‌كنيد، كارمزد و ماليات خريد و فروش سهام و ساير انواع اوراق بهادار در بورس، بسيار اندك بوده و همين موضوع نيز يكي از مزيت‌هاي بورس، در مقايسه با سايـر بازارهاي سرمايه‌گذاري به شمار مي‌رود.

خب، با نحوه محاسبه کارمزد و ماليات خريد و فروش اوراق بهادار در بورس آشنا شديد. برگرديم به موضوع برنامه قبل، يعني نحوه خريد و فروش اوراق بهادار در بورس. در برنامه قبل گفتيم که نخستين روش براي خريد و فروش سهام و ساير اوراق بهادار در بورس، مراجعه حضوري به شرکت کارگزاري و تکميل فرم سفارش خريد يا فروش است. طبيعتا روزانه ده‌ها هزار سهامدار به کارگزاران بورس در سراسر کشور مراجعه کرده و به آنها، سفارش خريد يا فروش اوراق بهادار مي‌دهند. آيا تا به حال، فکر کرده‌ايد که اين حجم انبوه درخواست‌ها چگونه و براساس چه سازوكاري، با دقت اولويت‌بندي و به خريد اوراق بهادار منجر مي‌شوند؟ سامانه‌اي كه خريد و فروش اوراق بهادار در آن انجام مي‌شود، چطور عمل مي‌كند؟ پاسخ همه اين سؤالات را در قسمت بعد در خواهيد يافت، چون قسمت بعد، به موضوع جالبي تحت عنوان ساز وكار معاملات در بورس اختصـاص دارد.

 

[clickmax]

در قسمت قبل، توضيح داديم كه اولين روش خريد و فروش سهام و ساير انواع اوراق بهادار در بورس، مراجعه حضوري به كارگزار و تكميل فرم درخواست خريد يا فروش است. در اين بخش، قصد داريم درباره نحوه تعيين قيمت خريد يا فروش اوراق بهادار در فرم درخواست خريد يا درخواست فروش صحبت كنيم. شما براي تعيين قيمت موردنظر خود به‌منظور خريد و يا فروش سهام و ساير اوراق بهاداري كه در بورس مورد داد و ستد قرار مي‌گيـرد، مي‌توانيد به يكي از سه روش زير عمل كنيد.



روش اول- درخواست خريد يا فروش به قيمت بازار:

دراين روش، سرمايه‌گذار در ستون حداكثر قيمت در فرم درخواست، عبارت " قيمت بازار" را ثبت مي‌كند (تصوير فرم نمايش داده شده و عبارت قيمت بازار در آن نوشته شود) . اين بدان معناست كه سرمايه‌گذار به كارگزار اين اختيار را مي‌دهد كه به تشخيص خود، سهام و يا ساير اوراق موردنظر وي را در مناسب‌ترين قيمت روز بازار، براي فرد خريداري كند. طبيعتا، هنگام خريد سهام، هر اندازه قيمت خريد سهام پايين‌تر باشد، بهتر است و در نقطه مقابل، در هنگام فروش، سرمايه‌گذار ترجيح مي‌دهد كارگزار سهام و يا ساير اوراق بهـادار وي را به بالاترين قيمت ممكـن به فروش برسانـد.



روش دوم- درخواست خريد يا فروش به قيمت معين:

در اين نوع درخواست، سرمايه‌گذار قيمت موردنظر خود را براي خريد يا فروش سهام را به طور مشخص در فرم درخواست خريد يا فروش درج مي‌كند . به‌عنوان مثـال، فرض كنيد قصد داريد سهام شركت الف را خريداري كنيد و براساس تحليل و بررسي، به اين نتيجه رسيده‌ايد كه خريد اين سهم در قيمت 150 تومان مناسب است. در اين صورت، در فرم درخواست خريد، قيمت 150 تومان را به عنوان قيمت موردنظر خود براي خريد سهام شركت الف درج مي‌كنيد. (فرم مربوطه و درج عدد 1500 ريال نمايش داد شود) كارگزار نيز پس از دريافت فرم، قيمت 150 تومان را به عنوان قيمت پيشنهادي براي خريد آن سهم، وارد سامانه معاملات بورس مي‌كند و درصورت وجود سفارش فروش سهام شركت الف با قيمت 150 تومان، آن سهم توسط كارگزار براي شما خريداري مي‌شود.

در فروش هم دقيقا به همين شكل عمل مي‌شود، يعني قيمت موردنظر دارنده سهم براي فروش، دقيقا در فرم مربوط درخواست فروش درج شده و كارگزار نيز بر اساس همين قيمت، اقدام به ثبت درخواست فروش در سامانه معاملات مي‌كنـد. بنابراين، در روش دوم، كارگزار موظف خواهد بود سهام و يا ساير اوراق بهادار موردنظر شما را دقيقا براساس قيمتي كه براي او تعيين كرده‌ايد، خريداري كرده و يا به فروش برساند.



روش سوم- درخواست خريد يا فروش محدود:

در اين نوع درخواست، سرمايه‌گذار حداكثر و يا حداقل قيمت موردنظر خود براي خريد يا فروش سهام را ستون حداكثر قيمت، در فرم درخواست خريد يا فروش وارد مي‌كند. به عنوان مثـال، فرض كنيد شما قصد داريد سهام شركت الف را خريداري كنيد، و حداكثر قيمت موردنظر شما براي خريد اين سهم، 150 تومان است، اما طبيعتا ترجيح مي‌دهيد سهم را به قيمتي كمتر از 150 تومان خريداري كنيد. در اين حالت، در فرم سفارش خريد، در قسمت حداكثر قيمت، عدد 150 تومان را درج مي‌كنيد. به اين ترتيب، به كارگزار اجازه مي‌دهيد تا سهام موردنظر شما را نهايتـا با قيمت 150 تومان براي شمـا خريداري كند، اگرچه قطعا خريد با قيمت پائين‌تر براي شما مطلوب‌تر خواهد بود

در مورد فروش هم دقيقا به همين شكل عمل مي‌شود، با اين تفاوت كه آنچه در فروش مطرح است، حداقل قيمت است، نه حداكثر قيمت. در مثال قبل، فرض كنيد شما دارنده سهام شركت الف هستيد و قصد فروش آن را داريد، اما حاضر نيستيد آن را به قيمتي كمتر از 150 تومان بفروشيد. در اين صورت، در فرم سفارش فروش، در قسمت حداقل قيمت، عدد 150 تومان را درج مي‌كنيد، به اين ترتيب به كارگزار اختيار مي‌دهيد تا سهام شما را حداقل به قيمت 150 تومان، بفروشد. البته قطعا ترجيـح شما اين خواهد بود كه قيمت فروش، بالاتر از حداقل تعيين شده باشد و توانمندي كارگزار در اين موضوع، تا حد زيادي در تصميم شمـا براي انتخـاب كارگزار مؤثـر خواهد بـود.

خب در اين برنامه و برنامه قبل، با اولين روش خريد و فروش اوراق بهادار در بورس كه مراجعه حضوري به كارگزار و تكميل فرم‌هاي مربوطه است، آشنـا شديد.

اما شايـد تاکنون، اين سؤال براي شما بوجود آمده باشد که براي خريد و فروش سهام و ساير اوراق بهادار در بورس، آيا بايد هزينه‌اي هم پرداخت کنيد يا نه؟ به عبارت ديگر، هزينه معاملات در بورس چقدر است؟ اين موضوع را در بخش بعدي توضيح خواهيم داد.

 

[clickmax]

حتما به خاطر داريد كه گفتيم اولين گام براي ورود به بورس، مراجعه به يكي از شركت‌هاي كارگزاري بورس در سراسر كشور و دريافت كد سهامداري است. پس‌ از دريافت كد سهامداري، فرد مي‌تواند به چهار روش نسبت به خريد و فروش سهام و يا ساير اوراق بهادار موجود در بورس اقدام كند:

1- خريد و فروش ازطريق مراجعـه حضوري به كارگزار

2- خريد و فروش ازطريق ارائه سفارش به صورت تلفني

3- خريد و فروش ازطريق ارائه سفارش به صورت اينترنتي

4- خريد و فروش به روش برخط (آنلايـن)

در اين قسمت، روش اول، يعني روش مراجعه حضوري به كارگزار را براي شمـا تشريح مي‌كنيم:



روش اول: خريد و فروش ازطريق مراجعه حضوري به كارگزار

در اين روش، كافيست سرمايه‌گذار به صورت حضوري به شركت كارگزاري مراجعه كرده و فرم درخواست خريـد يا فروش اوراق بهادار را تكميل كند. اين فرم شامل اطلاعاتـي مثل مشخصات كامل فرد، نشاني و تلفن تماس، كد سهامداري و همچنين مشخصات كامل سهام و يا ساير اوراق بهاداري است كه فرد قصـد خريد يا فروش آن را دارد. نمونه فرم درخواست خريد يا فروش اوراق بهادار و نحوه تكميل اين فرم را در ادامه، مشاهده مي‌كنيـد.

در تکميل فرم خريد، نکات مختلفي وجود دارد كه به شرح آنها مي‌پردازيم:
• شماره سفارش و نام و كد كارگزار توسط كارگزاري تكميل مي‌شود و شما بايد تاريخ را در بالا قيد نماييد.
• پس از آن مشخصات خود را تكميل مي‌نماييد. توجه داشته باشيد كه منظور از كد خريدار يا فروشنده، همان كد سهامداري است كه در برنامه قبلي در مورد آن توضيح داديم.
• همان‌طور كه مشاهده مي‌نماييد در هر فرم مي‌توان سه نوع سهام را خريداري نمود. اگر سفارش بيشتري داشته باشيد بايد برگه‌هاي بيشتري را تكميل نماييد.
• در ابتدا نوع اوراق را مشخص مي‌كنيد كه معمولا يا سهام است يا اوراق مشاركت. منظور از نام شركت ناشر، همان شركتي است كه شما قصد داريد سهام آن را بخريد يا بفروشيد. سپس تعداد اوراق درخواستي و مبلغ مورد تقاضا را مشخص مي‌كنيد. مثلا مي‌نويسيد مايليد 1000 سهم شرکت الف را به قيمت هر سهم 200 تومان خريداري نماييد. در قسمت انتهايي اين رديف نيز تاريخ اعتبار وجود دارد. اين بدان معناست كه كارگزاري تا چه تاريخي مجاز به پيگيري تقاضاي شماست. در اين قسمت حتما بايد تاريخ پايان اعتبار را بنويسيـد.
• سپس بايد مبلغ موردنظر براي سرمايه‌گذاري به همراه کارمزد مربوط به خريد را به كارگزاري بپردازيد كه همانطور که مشخص است، اين پرداخت از دو طريق واريز به حساب كارگزاري يا تحويل چك ممكـن است. ضمنا شما متعهد مي‌شويد كه اگر كسري‌ مبلغي وجود داشته باشد، بپردازيد. در هر صورت توجه داشته باشيد كه پول نقد در اين بين رد و بدل نمي‌شود.
• ملاحظات و شرايط ويژه در حكم پشت‌نويسي چك است. همان طور كه اگر در نوشتن اعداد در چك مشكلي پيش آيد، در پشت چك اصلاحيه آن را مرقوم مي‌كنيم، ممكن است در نوشتن فرم هم مشكلي باشد كه از اين قسمت براي تصحيح آن بهره مي‌بريم.
• اين موضوع را مد نظر داشته باشيد كه چون بورس يك بازار پويا بوده و زمان در آن بسيار حائز اهميت است، نوشتن ساعت و دقيقه ارائه سفارش در بخش امضا بسيار مهم است. اگر خريدار شخصيت حقوقي باشد، بايد در كنار امضا، از مهر هم استفاده كند.

حال به فرم فروش نگاهي مي‌اندازيم:
• همان‌طور كه ملاحظه مي‌كنيد، فرم فروش شباهت زيادي به فرم خريد دارد. تنها چند تفاوت با توجه به تفاوت خريد و فروش مطرح است كه توضيح مي‌دهيم.
• مسلم است كه در هنگام فروش موضوع حداقل قيمت براي فروشنده مطرح است. يعني قيمتي که فروشنده اوراق بهادار، حاضر نيست کمتر از آن قيمت، اوراق بهادار خود را بفروشد. البته درباره نحوه تعيين قيمت خريد يا فروش در فرم درخواست، در برنامه بعـد بصورت مفصل توضيـح خواهيم داد.
• موضوع بعد، نحوه دريافت مبلغ حاصل از فروش اوراق بهادار است. در اينجا چند حالت وجود دارد: يا کارگزار مبلغ ناشي از فروش اوراق را به حسابي كه خودتان معين مي‌كنيد، واريز مي‌کند و يا کارگزار، در وجه شما چک صادر مي‌کند. همچنين درصورت تمايل، مي‌توانيد مبلغ را نزد كارگزار باقي بگذاريد تا در سفارش‌هاي بعدي خريد، مورد استفاده قرار گيرد.

 

[clickmax]

در قسمت‌هاي گذشته، به اين سؤال مهم پاسخ داديـم كه برخلاف برخي تصورها، سرمايه‌گذاري در بورس فقط مختص افراد ريسك‌پذير و يا متخصص نيست و افراد ريسك‌گريز و يا افرادي كه تخصص كافـي در مسائل مرتبط با سرمايه‌گذاري ندارند هم مي‌توانند ازطريق خريد اوراق مشاركت، اوراق اجاره، سرمايه‌گذاري ازطريق صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، استفاده از خدمات شركت‌هاي مشاور سرمايه‌گذاري، استفاده از خدمات سبدگرداني و... در بورس سرمايـه‌گذاري كننـد.

اگرچه قصد داريم كه هريك از اين روش‌هاي سرمايه‌گذاري را به طور مفصل براي شما تشريح كنيم، اما بهتر است قبل از آن، به يك سؤال اساسي پاسخ دهيم و آن اينكه اولين گام اجرايي براي ورود به بورس چيست؟ به عنوان مثال، اگر سرمايه‌گذار پس از انجام بررسي‌هاي لازم، به اين نتيجه رسيد كه سهام شركت الف، براي سرمايه‌گذاري مناسب است، حال چطور و از كجا بايد اين سهم را خريداري كند؟ در اين برنامـه، پاسخ اين سؤال را خواهيم داد.

حتما اسم كارگزار را شنيده‌ايد. خريد و فروش سهام و ساير انواع اوراق بهادار در بورس فقط ازطريق كارگزاران رسمي بورس انجام مي‌شود، بنابراين برخلاف تصور عمومي، براي سرمايه‌گذاري در بورس هيچ نيازي به مراجعه به تالار بورس نيست و كارگزاران بورس اين وظيفه را برعهده دارنـد.

كارگزاران افراد آگاه، خبـره و مورد اعتمـاد هستند كه پس از كسب مجوزهاي لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، اقدام به خريد و فروش سهام و ساير انواع اوراق بهادار مي‌كنند و البته، در ازاي ارائه‌اي خدمات، مبلغ بسيار اندكي كارمزد دريافت مي‌كنند. سازمان بورس به طور مستمر و دقيق بر نحوه فعاليت كارگزاران بورس نظارت دارد و همين امر سبب مي‌شود تا سرمايه‌گذاراناطمينان لازم در اين‌خصوص را داشته باشند.

بنابراين، سرمايه‌گذاري در بورس، فقط از طريق كارگزاران رسمي بورس كه در اغلب شهرهاي كشور مستقر هستند، انجام مي‌شود. براي مشاهده اطلاعات كارگزاران بورس، به پايگاه اينترنتي سازمان بورس و اوراق بهادار به نشانـي www.seo.ir مراجعه كنيد.

اما اولين گام براي سرمايه‌گذاري در بورس چيست؟ اگر از شما بپرسند لازمه انجام عمليات بانكي مثل واريز وجه به حساب، انتقال وجه از حساب، صدور چك و... چيست، حتما پاسخ خواهيد داد كه براي انجام همه عمليات‌هاي فوق، بايد حساب بانكي داشته باشيم. در بورس هم چنين چيزي وجود دارد. هر فردي براي سرمايه‌گذاري در بورس و خريد و فروش اوراق بهادار، بايد كد سهامداري داشته باشد. در واقع، كد سهامداري، همانند حساب بانكـي است.

كد سهامداري، شناسه‌اي 8 کاراکتري است که از سه حرف اول نام خانوادگي و يک عدد تصادفي 5 رقمي تشکيل شده است. مثلا اگر نام خانوادگي فردي رضايي باشد، کد سهامداري وي ممکن است، "رضا12234" باشد. کد سهامداري منحصر به فرد است و هر سرمايه گذار تنها يک کد معاملاتي دارد. براي دريافت كد سهامداري، كافيست به يكي از شركت‌هاي كارگزاري بورس مراجعه و مدارك شناسايي خود شامل کپي شناسنامه و کارت ملي را به كارگزار ارائه دهيد. ظرف مدت دو روز، كد سهامداري براي شما صادر و تحويل شما مي‌شود. صدور كد سهامداري كاملا رايگان است و لازم نيست از اين بابت، هزينه‌اي به كارگزار بپردازيـد.

با دريافت كد سهامداري، عملا قدم به دنياي بورس گذاشته‌ايد و مي‌توانيد در اين بازار سرمايه‌گذاري كنيد. توجه داشته باشيد كه همه شيوه‌هاي سرمايه‌گذاري در بورس اعم از خريد و فروش اوراق مشاركت، اوراق اجاره، سهام، سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و... نيازمند داشتن كد سهامداري است.

بنابراين، دريافت كد سهامداري، اوليـن گام براي ورود به بورس است.

در قسمت‌هاي بعدي، شيوه‌هاي خريد و فروش سهـام را براي شما توضيح خواهيم داد.

به دنياي سرمايه‌گذاري خوش آمديد.

 

[clickmax]

حتما تا حالا اين سؤالات براي شما ايجاد شده است كه:

1- آيـا فقط افراد ريسك‌پذير مي‌توانند در بورس سرمايه‌گذاري كنند يا در بورس، براي افراد ريسك‌گريز هم امكان سرمايه‌گذاري وجود دارد؟

2- آيا بورس، فقط جاي افراد حرفه‌اي و متخصص است يا افراد غيرحرفه‌اي هم مي‌توانند در بورس سرمايه‌گذاري كنند؟

به اين نمـودار توجه كنيـد:

پاسخ به سؤال اول را با دقت در نمودار بالا، مي‌توانيد به‌راحتي متوجه شويد. اين نمودار، شيوه‌هاي مناسب سرمايه‌گذاري در بورس را براساس ميزان ريسك‌پذيري افراد نشان مي‌دهد.
همانطور كه در نمودار نيز مشخص است، افرادي كه به هيچ عنوان تمايلي به پذيرش ريسك ندارند، مي‌توانند در بورس، اوراق مشاركت و يا اوراق اجاره خريداري كنند، چون سود تضمين شده دارد. افرادي‌كه ميزان ريسك‌پذيري آنها اندكي بيشتر است، احتمالا سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري را به خريد اوراق مشاركت و اوراق اجاره ترجيـح مي‌دهند، چون قابليت كسب بازدهي بيشتر از بازدهي اين نوع اوراق براي آنها وجود خواهد داشت. سرمايه‌گذاراني كه از دو گروه قبلي ريسك‌پذيرترند، ترجيح مي‌دهند خودشان مستقيما سهام شركت‌ها را خريداري كنند، چون احتمال مي‌دهند در ازاي پذيرش اين ريسك، سود بيشتري به دست بياورند و در نهايت، افرادي كه به شدت ريسك‌پذير هستند، مي‌توانند در قراردادهاي آتي سرمايه‌گذاري كنند.
اگر با مفاهيمي مثل صندوق سرمايه‌گذاري يا قرارداد‌هاي آتي آشنايي نداريد، به هيچ وجه نگران نباشيد. در برنامه‌هاي آينده در اين موارد بيشتر صحبت خواهيم كرد. فعلا هدف اين بود به سوال اول پاسخ بدهيم كه آيا بورس براي افراد ريسك‌پذير مناسب است يا ريسك‌گريز. با اين توضيحات، پاسخ سوال مشخص شد: همه افراد با سطوح مختلف ريسك‌پذيري امكان سرمايه‌گذاري در بورس را دارند.
و اما سؤال دوم: آيا بورس، فقط براي افراد متخصص و حرفه‌اي است؟ يا افراد غيرمتخصص هم مي‌توانند در بورس سرمايه‌گذاري كنند. نمودار زير، پاسخ اين سؤال را هم براي شما مشخص خواهد كرد:

همانطور كه در نمودار هم به خوبي مشخص است، افراد با كمترين تخصص هم مي‌توانند ازطريق خريد اوراق مشاركت و يا اوراق اجاره و يا سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كه سود ثابتي دارند، وارد بورس شوند. افرادي كه تخصص بيشتري دارند، مي‌توانند از بين ساير صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، صندوقي را كه عملكرد مناسب‌تري دارد براي سرمايه‌گذاري انتخاب نمايند. همچنين اين گروه از سرمايه‌گذاران مي‌توانند از خدمات سبدگرداني اختصاصي كه در برنامه‌هاي آينده به طور كامل توضيح خواهيم داد، استفاده كنند. با افزايش ميزان شناخت و آگاهي افراد از نحوه ارزيابي سهام شركت‌ها، سرمايه‌گذاران مي‌‌توانند به صورت مستقيم نسبت به خريد و فروش سهام شركت‌ها اقدام كنند. افراد بسيار متخصص و حرفه‌اي هم در كنار همه گزينه‌هاي مورد اشاره، مهارت سرمايه‌گذاري در ابزارهاي با ريسك بالا مثل قراردادهاي آتي و ... را پيدا مي‌كنند. با اين اوصاف، پاسخ سؤال دوم هم مثبت است، يعني برخلاف برخي تصورات رايج، بورس فقط محلي براي سرمايه‌گذاري افراد متخصص و حرفه‌اي نيست و غيرحرفه‌اي‌ها هم مي‌توانند سرمايه‌گذاري در بورس را تجربه كنند.

 

[clickmax]

اين جمله را به خاطر بسپاريد: "اطلاعات ارزشمندترين دارايي در بازار سرمايه است". در برنامه امروز قصد داريم در‌باره اين جمله صحبت كنيـم.

حتما به خاطر داريد كه در مطالب گذشته، درباره ريسك صحبت كرديم. يكي از تعاريفي كه درباره ريسك ارائه كرديم، احتمال تفاوت واقعيت با پيش‌بيني بود. هر اندازه تفاوت واقعيت با پيش‌بيني بيشتر باشد، ريسك بيشتر خواهد بـود. فرض كنيد قيمت سهم يك شركت در حال حاضر 150 تومان است و شما پيش‌بيني مي‌كنيد قيمت اين سهم در پايان سال به 200 تومان برسـد. حال اگر در پايان سال، قيمت سهم بجاي 200 تومان، به 160 تومان رسيد، چه اتفاقي مي‌افتد. بين پيش‌بيني شما و آنچه كه اتفاق افتاده، 40 تومان اختلاف وجود دارد. اين يعنـي ريسك!

با اين اوصاف، چطور مي‌توان اين ريسك را كاهش داد؟ پاسخ يك جمله ساده است: هرچه پيش‌بيني دقيق‌تر باشد، ريسك كمتـر مي‌شود.

اينجاست كه سؤال دوم مطرح مي‌شود: چطور مي‌شود پيش‌بيني را دقيق‌تر انجام داد؟ پاسخ اين سؤال در استفاده از اطلاعات دقيـق و معتبـر نهفته است.

بنابراين، بي‌دليل نيست كه مي‌گويند اطلاعات، ارزشمندترين دارايي در بازار سرمايه است؛ چون مبناي اصلي تصميم‌گيري در بورس و كنترل ريسك در اين بازار، تصميم‌گيري براساس اطلاعات است و دقيقا به همين خاطر هم هست كه براساس قوانين و مقررات، شركت‌هايي كه سهامشان در بورس خريد و فروش مي‌شود، موظفند اطلاعات مالي و عملكردي خود را به صورت مستمر و يكسان، در اختيار همه سرمايه‌گذاران قرار دهند تا سرمايه‌گذاران بتوانند براساس اين اطلاعات، درمورد خريد، فروش و يا حفظ سهام خود تصميم‌گيري كنند.

اگر به خاطر داشته باشيد، در برنامه قبل انواع ريسك‌ها را معرفي كرديم: ريسك تورم، ريسك نرخ ارز، ريسك نرخ سود، ريسك سياسي، ريسك تجاري، ريسك نقدشوندگـي و ريسك مالي.

اگر به تعاريفي كه براي اين ريسك‌ها اشاره كرديم دقت كنيد، متوجه خواهيد شد كه با استفاده از اطلاعات صحيح و معتبر، مي‌توان بخش قابل توجهي از اين ريسك‌ها را كنترل كرد.

براي مثال، گفتيم كه يكي از ريسك‌هايي كه سرمايه‌گذار با آن مواجه است، ريسك مالي است، به اين معنا كه اگر شركت ميزان زيادي وام از بانك گرفته باشد، طبيعتا بايد اصل و سود وام دريافتي را به بانك پرداخت كند و اگر ميزان فروش و سودآوري شركت، متناسب با شرايط وام دريافتي از بانك نباشد، با ريسك عدم توانايي بازپرداخت وام مواجه خواهد شد. ميزان استقراض شركت از بانك، موضوعي است كه به راحتي با بررسي اطلاعات مندرج در صورت‌هاي مالي ، قابل شناسايـي و ارزيابي است.

همچنين درمورد ساير انواع ريسك‌ها مثل ريسك نرخ تورم، نرخ سود، نرخ ارز و... هم اگرچه تحليل اين متغيرهاي اقتصادي مبتني‌بر تحليل روند نوسانات آنها در آينده است، اما سرمايه‌گذار مي‌تواند با بررسي دقيق شاخص‌هاي اقتصادي منتشر شده از سوي نهادهاي رسمي و همچنيـن كمك گرفتن از متخصصان مالي و اقتصادي، به پيش‌بيني قابل قبولي از وضعيت اين شاخص‌ها در آينده و تحليل آنها بر قيمت سهام و ساير اوراق بهادار دست يابد.

بنابراين، بهره‌گيري از اطلاعات با كمك به افزايش دقت پيش‌بيني، ريسك سرمايه‌گذاري را كاهش مي‌دهد. اما اطلاعات خوب بايد چه ويژگي‌هايي داشته باشند؟

چهار ويژگي‌ اساسي اطلاعات را مفيد و قابل اتكا مي‌كند:

1- معتبر و قابل اتكا باشد:به همان اندازه كه اطلاعات صحيح و معتبر مي‌تواند در موفقيت سرمايه‌گذاري مؤثر باشد، اطلاعات نادرست يا شايعات مي‌تواند ريسك سرمايه‌گذاري را افزايش دهد. فرض كنيد سرمايه‌گذاري با شنيدن شايعه افزايش قيمت خودرو و اميد به اينكه اين افزايش، موجب سودآوري قيمت سهام شركت‌هاي خودروساز مي‌شود، اقدام به خريد سهام آنها، آنهم با قيمتي بالاتر از ارزش واقعي سهم مي‌كند. حال اگر مشخص شود اين شايعه صحت نداشته و قيمت خودرو قرار نيست افزايش داشته باشد، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟

2- جامـع باشد: در مثال قبل، فرض كنيد خبر افزايش قيمت خودرو، خبر صحيحي است، اما اگر هزينه‌هاي شركت خودروساز هم افزايش يافته باشد، افزايش قيمت خودرو در مجموع تأثير زيادي در سودآوري شركت نخواهد داشت. حال اگر سرمايه‌گذار در خريد سهام شركت، صرفا به موضوع افزايش قيمت خودرو توجه كند و افزايش هزينه‌ها را درنظر نگيرد، آيا تصميم صحيحي گرفته است؟ قطعا نه.

3- به‌روز باشد: اطلاعات هرچند معتبـر و جامـع باشد، بايد به لحظه مورد استفاده قرار گيـرد. فرض كنيد شركت خودروساز، اطلاعات مربوط به افزايش قيمت خودروهاي خود را رسما منتشر و اعلام كرده است كه با اين افزايش، سود شركت نيز افزايش خواهد يافت.

طبيعتا به محض انتشار اين اطلاعات، تقاضا براي خريد سهام خودروسازان افزايش يافته و قيمت اين سهام بالا مي‌رود. حال اگر يك سرمايه‌گذار، به جاي آنكه به محض دريافت اين اطلاعات سهام شركت را بخرد، چند روز بعد اقدام به خريد سهام كند، معلوم نيست تصميم درستي گرفته باشد؛ چون در اين مدت، قيمت سهام افزايش يافته و ممكن است بيشتر از اين، امكان افزايش و سودآوري براي سرمايه‌گذار نداشته باشد.

4- مرتبط باشد: بعضا مشاهده مي‌شود كه سرمايه‌گذاران از روي هيجانات حاكم بر بازار، اطلاعات نامرتبط را ملاك تصميم‌گيري قرار مي‌دهند. مثلا ممكن است افزايش نرخ ارز هيچ تأثيري بر شركتي كه هم مواد اوليه‌اش در داخل كشور تأمين مي‌شود و هم محصولاتش در داخل كشور فروخته مي‌شود، نداشته باشد. بنابراين لازم است سرمايه‌گذاران به اين موضوع توجه داشته باشند كه اطلاعات منتشر شده، تا چه اندازه مي‌تواند بر ارزش سهام شركت تأثير داشتـه باشد.

پس حالا، حتما شما هم با ما هم‌عقيده‌ايـد كه اطلاعات، واقعا ارزشمندتريـن دارايي در بازار سرمايه است.

 

[clickmax]

در قسمت گذشته، دو طبقه‌بندي عمده ريسك را توضيح داديـم و گفتيـم براساس اين طبقه‌بندي، برخي از ريسك‌ها توسط سرمايه‌گذاران قابل اجتناب‌اند، اما كنترل برخي از ريسك‌ها، از اختيار سرمايه‌گذاران خارج است. به ريسك‌هاي گروه اول، ريسك‌هاي اجتناب‌پذير يا غيرسيستماتيك و به گروه دوم، ريسك‌هاي اجتناب‌ناپذير يا سيستماتيك مي‌گوييم. اما در اين برنامه، مي‌خواهيم ريسك‌ها را از منظر ديگري، طبقه‌بندي كنيم. براساس اين طبقه‌بنـدي، 7 نوع ريسك عمده در سرمايـه‌گذاري وجود دارد كه در ادامه، به آنها اشاره مي‌كنيم:

1- ريسک نرخ سـود: فرض كنيد شما قصد داريد بين خريد اوراق مشاركت با نرخ سود ثابت 20 درصد و خريد سهام با بازده مورد انتظار 30 درصد، يك گزينه را انتخاب كنيد. اگـر تمايل به پذيرش ريسك داشته باشيد، احتمالا سهام را انتخاب مي‌كنيد، چون انتظار داريد بازدهي بيشتري نصيب شما كند. حال فرض كنيـد بانك مركزي تصميم بگيرد نرخ سود اوراق مشاركت را از 20 درصد به 30 درصد افزايش دهد. در اين صورت، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ درحاليكه شما با پذيرش ريسك و خريد سهام، انتظار داريد 30 درصد بازدهي بدست آوريد، فرد ديگري بدون آنكه ريسكي متحمل شود، مي‌تواند اقدام به خريد اوراق مشاركت جديد نمايد و همان 30 درصد بازدهي را، البته به صورت تضمين شده بدست آورد. در اين حالت، شما در واقع با ريسك جديدي مواجه خواهيد شد كه از آن، به ريسك نرخ سود تعبير مي‌شود.

2- ريسك تورم: فرض كنيد نـرخ تورم ساليانه، 15 درصد است و شما سهامي را خريداري كرده‌ايد كه انتظار داريد در پايان سال، حداقل 40 درصد بازدهي براي شما داشته باشد. با توجه به اين ميزان نرخ تورم، بازدهي 40 درصدي براي شما مطلوبيت دارد، چون حداقل 25 درصد بيشتر از نرخ تورم است. حال اگر به هر دليلي، نرخ تورم ساليانه از 15 درصد به 30 درصد افزايش يابد، طبيعتا ممكن است ديگر بازدهي 40 درصدي، آنهم براي يك سرمايه‌گذاريِ داراي ريسك مثل خريد سهام براي شما مطلوب نباشد، چون حتي به فرض كسب 40 درصد بازدهي از سهام، قيمت‌ها آنقدر افزايش يافته است كه ديگر اين ميزان بازدهي، آنهم براي يك سرمايه‌گذاري داراي ريسك چندان جذاب نيست. به ريسك ناشي از افزايش نرخ تورم، ريسك تورم گفته مي‌شود.

3- ريسک مالي: اگر شركتي كه سهام آن را خريداري مي‌كنيد، حجم زيادي وام از بانك دريافت كرده باشد، طبيعتا بايد اصل و سود وام دريافتي را در يك دوره مشخص به بانك پرداخت كند، بنابراين با تعهدات زيادي مواجه خواهد بود. هر اندازه اين تعهدات بيشتر باشد، ريسك مالي شركت بيشتر خواهد بـود و بنابراين سهامداران چنين شركتي نيز در معرض ريسك بالاتري قرار دارند.

4- ريسک نقدشوندگـي: همانطور كه قبلا گفتيم، يكي از ويژگي‌هاي مهم يك دارايـي خوب، اين است كه به سرعت به پول نقد تبديل شود. فرض كنيد سال گذشته، سهام شركتي را خريداري كرده‌ايد و حالا به پول نياز داريد، اما به‌علت عملكرد نامناسب شركت، اين سهـم در بورس خريداري- كه به سرعت آن را بخرد- نداشته باشد؛ در اين صورت، شما با ريسكي به نام ريسك نقدشوندگـي مواجـه خواهيـد شد.البته در اغلب اوقات، شما مي‌توانيد با قيمتِ اندكي پايين‌تر سهام خود را بفروشيد ولي ممكن است اين موضوع مطلوب شما نباشـد.

5- ريسک نـرخ ارز: نرخ ارز يكي از مسائلي است كه به صورت مستقيم بر وضعيت و سودآوري شركت‌ها تأثير مي‌گذارد. براي مثـال، فرض كنيد شركتي كه سهام آن را خريداري كرده‌ايد، بخش عمده‌اي از مواد اوليه موردنياز خود براي توليد را از خارج كشور خريداري مي‌كند. وقتي نرخ ارز افزايش پيدا مي‌كند، شركت بايد هزينه بيشتري براي واردات مواد اوليه بپردازد و طبيعتا با افزايش هزينه‌هاي شركت، ميزان سودآوري شركت و به دنبال آن، قيمت سهام آن كاهش خواهد يافت. بنابرايـن، نوسانات نرخ ارز به‌عنوان يكي از ريسك‌هاي سرمايه‌گذاري، مورد توجه سرمايه‌گذاران است.

6- ريسک سياسي: عدم ثبات در اوضاع سياسي -كه به مسائل اقتصادي كشور آسيب بزند- به طور مستقيم بر عملكرد بنگاه‌هاي اقتصادي فعال در آن كشـور تأثير مي‌گذارد. هر اندازه بي‌ثباتي سياسي و اقتصادي در يك كشور افزايش يابـد، عملكرد بنگاه‌هاي اقتصادي بيشتر با مشكل مواجه خواهد شد و اين مشكل، افت قيمت سهام آن‌ها را درپـي دارد. به اين ريسك، ريسك سياسي يا اصطلاحا ريسك كشور مي‌گوينـد.

7- ريسك تجاري: تصور كنيد سهام يك شركت خودروسازي داخلي را خريداري كرده‌ايد. تا پيش از اين، دولت تعرفه واردات بسيار بالايي براي خودروهاي خارجي وضع كرده بود، به نحوي كه براي مثال، خودرويي كه در خارج از كشور 10 هزار دلار ارزش دارد، در داخل با قيمتي بالغ بر 40 ميليون تومان به فروش مي‌رسد. در چنين شرايطي، خودروهاي داخلي به علت قيمت پايين آنها مشتريان زيادي دارد و بنابراين، ميزان فروش و سودآوري خودروسازان داخلي قابل قبول است. حال فرض كنيد دولت تعرفه واردات خودرو را تا حد زيادي كاهش دهد؟ چه اتفاقي رخ مي‌دهد؟ طبيعتا قيمت خودروهاي خارجي به قيمت خودروهاي داخلي نزديك‌‌تر مي‌شود، بنابراين قدرت انتخاب مشتريان افزايش مي‌يابد و در چنين شرايطي، ممكن است گروهي از مشتريان، خودروهاي خارجي را ترجيح دهند. بنابراين، ميزان فروش و سود صنعت خودروسازي كاهش خواهد يافت. به اين ريسك كه در واقع، به يك صنعت خاص ارتباط پيدا مي‌كند، ريسك تجاري مي‌گوينـد.

 

[clickmax]

در مطلب قبل، به مفهوم ريسك‌پذيري و ريسك‌گريزي اشاره كرديم و با ذكر يك نمودار ساده، تفاوت بين افراد ريسك‌پذير و ريسك‌گريز را تشريح كرديم. در اين قسمت، قصد داريم انواع ريسك‌هايي را كه يك سرمايه‌گذار در خريد سهام شركت‌هاو سرمايه‌گذاري در بورس با آن مواجـه است، معرفي كنيـم.

ريسك‌‌ در يك طبقه‌بندي كلـي، به دو دستـه تقسيم مي‌شود، 1- ريسك قابل اجتناب و 2- ريسك غيرقابل اجتناب

1- ربسك قابل اجتناب:ريسكي كه مي‌توان با استفاده از برخـي روش‌ها، از آن اجتناب كرد. به اين دسته از ريسك‌ها، ريسك‌هاي قابل اجتناب يا غيرسيستماتيك مي‌گويند. ريسك‌هاي قابل اجتناب يا غيرسيستماتيك اغلب ناشي از خصوصيات خاص شركت هستند. براي مثال، فرض كنيد شما سهام شركتي را خريداري كرده‌ايد. اگر مديريت شركت ضعيف باشد، سهامداران شركت درست عمل نكنند، يا شركت در رقابت با ساير رقبا، موفقيتي بدست نياورد و يا احيانا به علت قديمي‌شدن محصولات توليـدي آن شركت، مشتريان شركت به تدريج كم و فروش آن كاهش يابد، همه اين موارد نمونه‌هايي از ريسك قابل اجتناب هستند. ريسك غيرسيستماتيك، اغلب منشأ دروني دارد و علت بروز آن، به داخل شركت مربوط است. با توجه به اينكه اين نوع ريسك را مي‌توان با به كارگيري برخي روش‌ها، به حداقل ممكـن رساند، از آن به ريسك قابل اجتناب ياد مي‌شود.

2- ريسك غيرقابل اجتناب:دستـه دوم ريسك‌هايـي كه سرمايه‌گذاران با آن مواجه‌اند، ريسك‌هايي هستند كه كنتـرل آن در اختيار سرمايه‌گذار نيست. به اين گروه از ريسك‌ها، ريسك‌ غيرقابل اجتناب يا ريسك سيستماتيك مي‌گويند. مواردي مثل تغيير نرخ تورم، سياست‌هاي كلان اقتصـادي، شرايط سيـاسي و...، مـواردي هستنـد كه كنترل آنهـا از اختيار سرمايه‌گذار خـارج است. براي مثـال، تغيير در سياست‌هاي كـلان اقتصادي و افزايش يا كاهش نرخ ارز و يا نرخ تورم، مي‌تواند به طور مستقيم در وضعيت درآمد، هزينه و ميزان سودآوري شركت‌ها تأثيرگذاشتـه و طبيعتـا ارزش سهام آنها را تحت تأثيـر قرار دهد. اينگونـه ريسك‌ها را ريسك‌هاي سيستماتيك يا غيرقابل اجتناب مي‌گوينـد، چون كنترل آنها از اختيـار سرمايه‌گذار خـارج است.



اما چگونه مي‌توان ريسك قابل اجتناب را به حداقل ممكن رساند؟ به اين ضرب‌المثل مشهور دقت كنيد: "همه تخم‌مرغ‌ها را در يك سبـد قرار ندهيد". اگر از شما بپرسند منطق اين ضرب‌المثل چيست، همه شما خواهيد گفت با اين كار، ريسك ما كاهش مي‌يابد؛ چون اگر يكي از سبدهاي تخم‌مرغ به زمين افتاد و تخم‌مرغ‌هاي آن شكست، سبدها و تخم‌مرغ‌هاي ديگر همچنان سالم است.

در مباحث مرتبط با بورس هم تئوري بسيار معروفي به نام "تئوري سبد" وجود دارد كه برپايه همين ضرب‌المثل شكل گرفته است. براساس اين تئوري، سرمايه‌گذار مي‌تواند با متنوع‌كردن سبد سرمايه‌گذاري خود و انتخاب دارايي‌هاي بسيار متنـوع، به جاي يك يا چند دارايي محدود، ريسك‌هاي قابل اجتناب را در سرمايه‌گذاري خود به حداقل ممكن برساند. بنابراين، هراندازه سبد سرمايه‌گذاري متنوع‌تر باشد، ريسك سرمايه‌گذاري كمتـر خواهد شد.

بر پايه تئوري سبد، متخصصان بازار سرمايه توصيه مي‌كنند به جاي آنكه فرد يك يا چند سهم از شركت‌هاي محدودي را خريداري كند، سهام شركت‌هاي متنوع از صنايع مختلف را خريداري كند و حتي در سبد سرمايه‌گذاري خود، اوراق بهادار بدون ريسك مثل اوراق مشاركت و... هم داشته باشد.

اما مجددا اين نكته را يادآور مي‌شويم كه با متنوع‌سـازي سبد سرمايه‌گذاري، تنها مي‌توان حذف ريسك‌هاي قابل‌اجتناب (غيرسيستماتيك) را به حداقل رساند و حذف ريسك‌هاي غيرقابل اجتناب (سيستماتيك) از كنتـرل و اختيار سرمايـه‌گذار خارج است. البته با حذف يا كاهش ريسك‌هاي قابل اجتناب، عملا بخش عمده‌اي از ريسك‌هايي كه سرمايه‌گذار با آن مواجـه است، كاهش مي‌يابد.

اميدوارم اين مباحث براي شما جالب بوده باشد. به هر حال، موضوع ريسك از موضوعات اساسي در سرمايه‌گذاري است و نمي‌شود به آن اشاره نكرد.