ذوالفقاري: سعدي مبدع داستان‌هاي ميني‌ماليستي است
خبرگزاري فارس: حسن ذوالفقاري با اشاره به ويژگي بارز اقتصاد كلام در سخن سعدي گفت: آنچه امروز ما آن را به عنوان داستان‌هاي ميني‌ماليستي مي‌شناسيم نمونه‌هاي متعددي در گلستان دارد و به اعتقاد من بايد سعدي را مبدع اين گونه داستاني دانست.
به گزارش خبرنگار فارس، دهمين جلسه از گفتارهاي سعدي با عنوان «شگردهاي زباني در گلستان» عصر چهارشنبه با حضور دكتر حسن ذوالفقاري در محل شهر كتاب مركزي برگزار شد.
ذوالفقاري در ابتدا با اشاره به اهميت گلستان در مجامع فرهنگي فارسي زبان، عنوان كرد در مكتب‌خانه‌هاي قديمي عمدتا دو گروه كتاب تدريس مي‌شد؛ گروه اول كتابهاي موسوم به بچه‌خواني بوده كه تا به امروز حدود 60 رساله از آنها شناسايي شده است.
وي ادامه داد: كتابهايي نظير «معراج نامه»، «نوش آفرين نامه» و ... كه جز كتابهاي بچه‌خواني بوده است مكتب به مكتب تفاوت داشته و چنين نبوده كه يك رساله ثابت در تمام مكتب خانه‌ها تدريس شود اما گلستان در رده كتابهاي ثابتي بوده است كه در تمام مكتب خانه‌ها بچه‌ها ملزم به خواندن آن بودهاند.
وي با اشاره به نفوذ گلستان در تار و پود فرهنگ ايراني يادآور شد: مرحوم غلامحسين يوسفي 400 مثل از امثال فارسي را كه به طور مستقيم از گلستان به ميان مردم راه پيدا كرده است را فهرست كرده‌اند و چنانكه مي‌دانيم ابيات زيادي از بوستان و غزليات سعدي هم وجود دارند كه امروزه به شكل ضرب المثل در آمده‌اند.
وي ادامه داد: اين خيلي هنر و استادي مي‌خواهد كه كسي بتواند اين اندازه در ميان مردم نفوذ پيدا كند كه تنها از يك كتابش 400 ضرب‌المثل ساخته شود و ما وقتي اين را با شاعر معاصر مردمي نظير شهريار مقايسه كنيم كه از ميان دو جلد ديوانش تنها چهار يا پنج بيت يا مصرع كاركرد ضرب‌المثل پيدا كرده‌اند، به استادي سعدي پي مي‌بريم.
ذوالفقاري سپس به تاثير سعدي بر نويسندگان و شاعران بزرگ پس از خودش اشاره كرد و توضيح داد: مطابق پژوهشي كه به تازگي من و جمعي از دانشجويانم در دانشگاه تربيت مدرس انجام داده‌ايم، 65 شاعر و نويسنده به صورت مستقيم يا غير مستقيم از سعدي تاثير پذيرفته‌اند كه جلال آل احمد يكي از آنهاست كه خودش هم به اين تاثيرپذيري اقرار كرده است.
وي با اشاره به شروح متعددي كه تاكنون بر نظم و نثر سعدي نوشته شده است، تصريح كرد: خود من در پاكستان چندين كتاب را شناسايي كردم كه گلستان را براي بچه‌ها ساده سازي كرده بودند و از اين قبيل كارها فراوان صورت گرفته است و اين همه بيانگر اهميت سعدي در حوزه زبان فارسي است.
وي با نقل قولي از علامه جلال‌الدين همايي كه نثر گلستان را آيت محكمه زبان فارسي معرفي كرده است، متذكر شد: مرحوم ذكاء الملك فروغي نيز درباره سعدي گفته است كه او 700 سال قبل به زبان امروز سخن نگفته بلكه اين ما هستيم كه پس از 700 سال هنوز به زباني كه از سعدي آموخته‌ايم سخن مي‌گوييم.
به گفته نويسنده «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌هاي فارسي» نخستين و بارزترين خصيصه گلستان، كلام سهل و ممتنع سعدي است كه در آن سادگي و صنعت‌گري به نحوي هنرمندانه در هم آميخته شده‌اند.
وي با اشاره به رفتار هنرمندانه سعدي با زبان، خاطرنشان كرد: نثر گلستان به گونه‌اي است كه در ابتدا تنها پيام سعدي به ذهن متبادر مي‌شود اما در لايه‌هاي دوم و سوم زبان در مي‌يابيم كه صنعت‌گري و بازي‌هاي زباني در حد كمال به خدمت گرفته شده‌اند.
عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت مدرس با اشاره به تعداد حكايت‌هاي گلستان، عنوان كرد: اين كتاب در مجموع حاوي 181 داستان است كه اين به طرز غريبي با 180 حكايتي كه در بوستان وجود دارد قرابت دارد و ما امروز نمي‌دانيم كه اين امر از پيش برنامه‌ريزي شده بوده است يا نه.
وي با بيان اينكه از مجموع 181 حكايت گلستان حدود 100 تاي آنها از دو ويژگي گفتگو و كنش برخوردار هستند، توضيح داد: اين دو خصيصه لازمه هر داستاني است و سعدي در حكايت‌هايي كه كنش ندارند تلاش كرده است كه با افزودن بر لطايف كلامي و بازي‌هاي زباني ضعف تكنيك را پوشش بدهد.
ذوالفقاري با اشاره به گزينش مناسب واژگان در گلستان تصريح كرد: اساسا لازمه سجع و وزن، حشو است اما سعدي هرگز اسير حشو نمي‌شود و با گزينش و انتخاب مناسب كلمات در كوتاهترين شكل ممكن پيامش را منتقل ميكند.
وي در ادامه با قرائت حكايتي از گلستان، تصريح كرد: به اعتقاد من آنچه امروز با عنوان داستان ميني ماليستي شناخته مي‌شود ريشه در گلستان دارد و سعدي مبدع آن است چه آنجا كه مي‌گويد: «هندويي نفت آموزي همي آموخت حكيمي گفت تو را كه خانه نئين است بازي نه اين است» يك داستانك كامل است كه هيچ چيز زائدي هم ندارد.
ذوالفقاري اعتدال در به كار گرفتن واژگان عربي را يكي ديگراز ويژگي‌هاي بارز كلام سعدي معرفي كرد و گفت: نبايد از ياد برد كه دوران حيات سعدي مصادف با اوج تسلط زبان و فرهنگ عربي بوده است اما آنچه در مجموع از واژگان عربي در كلام او راه يافته است بسيار كمتر از نويسندگان هم روزگارش است.
وي اوج كلام سعدي در گلستان را «ديباچه» و «باب عشق و جواني» معرفي كرد و از جوانان خواست كه با مطالعه اين دو بخش بر تسلط خودشان به زبان بيفزايند.
وي با تاكيد بر آنكه سعدي در گلستان اساساً سجع پرداز است و اين مساله نقش كليدي در زبان او دارد، يادآور شد: نوع و سنخ سجع در زبان سعدي با ديگران متفاوت است و اين عمدتا به سبب اعتدالي است كه در سجع‌هاي او به چشم مي‌خورد و در ديگران يا وجود ندارد و يا اگر هم هست بسيار كم است.
وي با اشاره به پاره‌‌هاي موزون نثر سعدي در گلستان، اظهار كرد: احمد سميعي گيلاني در دو مقاله‌اي كه چندين سال قبل راجع به سعدي منتشر كرد 388 پاره موزون در گلستان را استخراج كرده بود كه كاملا در يكي از بحور عروضي جا مي‌گرفت و اين مساله بيانگر ذهنيت موزون سعدي است.
وي با اشاره به اهميت اشعار گلستان يادآور شد: آن طور كه من محاسبه كرده‌ام به طور متوسط هر سه يا چهار سطر گلستان به يك شعر منتهي مي‌شود و سعدي غالبا ضربه نهايي داستانهايش را هم با شعر مي‌زند و اين يكي ديگر از تفاوت‌هاي عمده او با ديگر آثار مشابه‌اش نظير كليله و دمنه است.
وي ادامه داد: اشعاري كه در كليله و دمنه آورده مي‌شود گاهي كاملا بي‌ارتباط با زمينه منطقي كلام است اما در گلستان پيوستگي و تناسب مطبوعي ميان نظم و نثر وجود دارد كه همين مساله بر لطف كلام سعدي مي‌افزايد.
ذوالفقاري آشنايي هر چه بيشتر با گلستان را نياز فرهنگي امروز توصيف كرد و گفت: بي‌دليل نبود كه گذشتگان ما آن اندازه براي گلستان اهميت قائل بودهاند و آن را همه جا به همراه داشته‌اند چون اين كتاب جدا از جنبه‌هاي اخلاقي‌اش چنانكه خود سعدي هم در ديباچه كتابش اشاره كرده است «مترسلان را بلاغت» مي‌افزايد.
وي تأكيد كرد: كسي كه مي‌خواهد نويسنده خوبي شود بايد گلستاني را چندين بار بخواند و شگفت اينجاست كه اين خواندن‌هاي مكرر متن را تكراري نمي‌كند چون در هر بار خواندن كشف‌هاي جديدي براي مخاطب رخ مي‌دهد كه بسيار دلنشين است.
ذوالفقاري در پايان بازنويسي گلستان «مهدي آذر يزدي» را بهترين نمونه در اين زمينه معرفي كرد.
